به نام خدا

دفاع اثباتی

بند اول: انواع دفاعیات خوانده

دفاعیات خوانده در مفهوم عام به 3دسته نقسیم می شوند.الف: تکذیب ادعای خواهان و نپذیرفتن آن در عین حال صرف تکذیب، دفاع نمی باشد و خوانده را در موضع انفعالی قرار می دهد.در واقع تکذیب خوانده هیچ تفاوتی با سکوت وی در برابرادعای  خواهان ندارد. به موجب قاعده ی فقهی البین علی المدعی والیمین علی من انکر ، هرگاه خواهان(مدعی) فاقد بینه و گواه واجد شرایط باشد و خوانده (مدعی علیه) منکر ادعای خواهان بوده به تقاضای خواهان منکر ادای سوگند می نماید و بموبجب آن ادعا ساقط خواهد شد(ماده272 ق. آ.د.م)

ب: اداعاهایی را مطرح نمتید که جنبه دفاعی داشته باشد در اغلب این موارد خوانده به نوعی اقرار به پذیرفتن ادعای خواهان داشته ولی می خواهد بی اعتباری سبب دعوای خواهان را با استناد به یک سبب دفاعی اثبات کند.برخی از این طرق دفاعی که دفاع اثباتی محسوب می شوند در موارد 18 و 142 ق.آ.د.م  آمده است. در این حالت اقرار خوانده را نمی توان قاطع دعوا دانست زیرا خوانده ضمن اقرار به سبب ادعای خواهان در صدد اثبات بی اعتباری یا غیر قابل استناد بودن آن سبب برمی آید.

ج: خوانده بعنوان واکنش دعوایی چه به صورت مستقل و چه در چارچوب دعوای متقابل علیه خواهان اقامه نماید.البته منظور دعوایی می باشد که با دعوای خواهان ارتباط کامل داشته و دعاویی که ارتباط کامل نداشته حتی اگر هم منشاء هم باشند منظور نیست

بند دوم: مفهوم دفاع اثباتی

در دفاع اثباتی به مفهوم خاص خوانده به جای انکار ادعای خواهان اثبات می کند که امکان پیروزی خواهان به دلیل فعل یا ترکی که از ناحیه او یا خوانده روی داده یا قهرا تحقق یافته وجود ندارد.برای مثال در دعوای الزام به اجرای تعهد قراردادی خوانده ضمن قبول وجود قرارداد اثبات می کند که عدم انجام تعهد به دلیل تقصیر خواهان بوده است یا برای مثال حسب نوع خواسته خوانده فسخ قرارداد ، رد خواسته ، صلح دعوا و ... را اثبات می کند.

بند سوم: حدود و قلمرو دفاع اثباتی

محتوای دفاع اثباتی و ادله ای که برای اثبات آن ارائه می شود اغلب منهی به صدور رای مبنی بر بی حقی یا عدم استماع دعوای خواهان می شود درعین حال این پرسش مهم مطرح می شود که آیا خوانده در مقام دفاع اثباتی باید علاوه بر مخدوش ساختن سبب دعوای خواهان حقانیت خود را نیز اثبات نماید یا صرف اثبات بی اعتباری یا مسموع نبودن دعوای خواهان کفایت می کند؟

پرسش دیگر آن است که آیا مضمون دفاع اثباتی همیشه و لزوما دفاع در برابر سبب دعوای خواهان می باشد یا خدشه به دلیل دعوای خواهان را هم می توان دفاع اثباتی محسوب داشت ؟ لذا باید اظهار داشت که آنچه برای پیروزی خواهان لازم است صرفا اثبات بی حقی خوانده در خصوص خواسته نیست بلکه علاوه بر آن باید نفع مستقیم شخصی مشروع و قابل مطالبه ی خواهان اثبات گردد.بنابراین صرف خدشه در سبب خواهان به هر عنوان مانع از پیروزی وی می شود وبرای صدور حکم بی حقی یا قرار رد یا عدم استماع دعوای خواهان لازم نیست حقانیت خوانده ثابت شود ، مثلا در دعوایی که خواسته ی آن اثبات مالکیت می باشد دادگاه تنها در صورتی می تواند حکم به محکومیت خوانده صادر کند که مالکیت خواهان را در پلاک مورد دعوا احراز نماید و صرف اثبات عدم مالکیت خوانده و اینکه وی دلیبلی برای تصرف خود ندارد برای پیروزی خواهان کفایت نمی کند.

تفکیک دفاع اثباتی از مفاهیم مشابه

بند اول : مقایسه دفاع اثباتی با دفاع انکاری

دفاع اثباتی با دفاع انکاری تفاوت دارد. وقتی خوانده ادعای خواهان را انکار و این انکار را اثبات می کند در واقع ثابت می شود که نفع موضوع ادعا بر علیه خوانده قابل تحقق نیست مانند این که در دعوای مطالبه خسارت ناشی از اتلاف خوانده منکر رابطه ی سببیت شده و اثبات می کند که در زمان ورود خسارت به خواهان اساسا در محل دیگری بوده و عامل خسارت نبوده است .

به عبارت دیگر دفاع انکاری پاسخ مطلقا منفی در برابر ادعای مثبت خواهان است بنابراین هرگاه پاسخ منفی خوانده همراه با قید و شرط باشد نمی توان آن را دفاع انکاری دانست بلکه چنین پاسخی می تواند تحت شرایطی دفاع اثباتی محسوب گردد.مثلا وقتی در دعوای طلب خوانده اظهار می کند که اساسا بدهکار نیست یعنی نفی ادعا می کند دفاع وی از نوع انکار است اما هرگاه به وجود بدهی اقرار کرده و در عین حال پرداخت یا مصالحه ی آن را اثبات کند دفاع وی را نمی توان دفاع انکاری دانست.همچنین در دعوای اثبات اصالت سند عادی هرگاه خوانده منکر امضای خود شود و علیرغم این که وظیفه او نیست این انکار را اثبات کند دفاع از نوع انکاری است ولی اگرامضای خود در سند را پذیرفته و در جهت اثبات جعلیت سند تلاش کند دیگر نمی تواند به موضع انکاری عدول نماید زیرا این شخص دیگر منکر نبوده و مدعی جعلیت سند می باشد.  

بند2 :مقایسه دفاع اثباتی با دعوای متقابل

دفاع اثباتی با دعوای متقابل تفاوت دارد .این تمایز به اندازه ای اهمیت دارد که مواد 18 و142 به وجود آنها تسریع کرده اند دعوای متقابل یک ادعای مرتبط یا هم منشا با دعوای اصلی است که از سوی خوانده اصلی برعلیه خواهان اصلی طرح می شود در این دعوا خواهان متقابل می کوشد تا دعوای دیگری غیر از دعوای خواهان اصلی را طرح کرده و اثبات کند .

بند3: حدود و قلمرو دفاع اثباتی

محتوای دفاع اثباتی و ادله ای که برای اثبات آن ارائه می شود اغلب منتهی به صدور رای مبنی بر بی حقی یا عدم استماع دعوای خواهان می شود .در عین حال این پرسش مطرح می شود که آیا خوانده در مقام دفاع اثباتی باید علاوه بر مخدوش ساختن سبب دعوای خواهان حقانیت خود را نیز اثبات نماید یا صرف اثبات بی اعتباری یا مسموع نبودن دعوای خواهان کفایت می کند.

آنچه برای پیروزی خواهان لازم است صرفا اثبات بی حقی خوانده در خصوص خواسته نیست بلکه علاوه بر آن باید نفع مستقیم شخصی مشروح و قابل مطالبه خواهان اثبات گردد.

این مطلب ادامه دارد...