اثبات تولیت مال وقفی

با مداقه در حقوق و متون اسلامی در می یابیم که در مباحثی مانند وقف و ارث از تولیت نامبرده شده است؛ حق تولیت به معنی حق سرپرستی و مدیریت مال وقفی است که در اصل از آن واقف است و او می تواند آن را به دیگری تفویض کند؛ تولیت یعنی تدبیر شؤون وقف و اگر واقف در متن وقف وظیفه ی خاصی برای متولی تعیین ننمود، پس وظیفه اش همان متعارف است در جهت موقوفه و رعایت جهت وقف؛ به عقیده عده ای از فقها و علمای حقوق اسلامی، اگر حق تولیت از جانب حاکم شرع به فردی واگذار شود و وی قبول کند، این قبول قابل سقوط و رفع ید است ولی اگر از جانب شخص واقف تفویض شود قابل اسقاط و پذیرش نیست و بعقیده برخی که پای را از این فراترگذاشته اند و معتقدند اگر واگذاری از سوی حاکم شرع باشد و پذیرشش توسط فرد واجب باشد، باید آنرا قبول کند و رد آن جایز نیست ولی اگر قبول آن واجب نباشد بالفرض قبول می تواند آن را رفع ید کند و نیز اگر شخص واقف ضمن عقد وقف، حق تولیت را به یکی از موقوف علیهم واگذار کند، رد آن جایز نیست ولی اگر بر اجنبی (غیر موقوف علیهم) عرضه کند رد آن جایز است هر چند بعد از قبول باشد؛ با ما همراه باشید تا این مورد را به کلی بررسی نموده و تمامی ابهامات را در این خصوص مرفوع سازیم.

بر اساس ماده 75 قانون مدنی، فرد واقف می‌تواند تولیت یعنی اداره کردن و مسئولیت امور موقوفه را مادام الحیات یا در مدت زمان مشخصی در اختیار خود یا شخص دیگری قرار دهد. بنابراین با توجه به این ماده قانون می‌توانیم بگوییم، وقتی فرد واقف مسئولیت مال وقف شده را بر عهده خود یا شخص دیگری قرار می‌دهد، به این کار تولیت مال وقفی گفته می‌شود.

بر اساس مطالب گفته‌شده، تولیت مال وقف شده، می‌تواند بر عهده واقف یا شخص دیگری باشد. اما لازم است گفته شود، در صورتی که فرد واقف بخواهد نحوه تولیت وقف را تعیین کند، باید ضمن عقد وقف این کار را انجام دهد. در غیر این صورت، دیگر واقف امکان تغییر نحوه اداره تولیت را نخواهد داشت.

نکته مهمی که در تولیت مال وقف‌شده وجود دارد، این می‌باشد که فردی که تولیت وقف به او سپرده شده است، باید تولیت خود را از طریق مرجع رسمی اثبات و حکم تولیت را کسب کند. اگر برای انجام این کار نیاز به مشاوره و راهنمایی دارید، می‌توانید از مشاوره حقوقی آنلاین و رایگان کمک بگیرید.

متولی کیست؟

همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، واقف می‌تواند تولیت مال وقفی را در صورت نیاز به عهده شخص دیگری قرار دهد. به فردی که مسئولیت مال وقف شده را به عهده می‌گیرد، متولی گفته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت متولی وقف در حقیقت مدیر امور مال موقوفه است که در انجام امور مرتبط با وقف، دارای وظایف و اختیارات متعددی می‌باشد. طبق ماده 7 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، فرد متولی امین مال وقف شده است. بنابراین اگر او تصمیمی برخلاف مصلحت و منافع مال موقوفه بگیرد، مسئول خواهد بود.

فرد واقف می‌تواند برای مال وقف شده یک یا چندین متولی قرار دهد و هیچ یک از متولیان نمی‌توانند یکدیگر را عزل کنند. همچنین فرد واقف می‌تواند برای متولی یا متولیان، شرایط و وظایفی را ذکر کند. برای مثال، واقف می‌تواند مسئولیت و اداره  مال وقف شده را تنها برای مدت زمان مشخصی بر عهده متولی یا متولیان قرار دهد و پس از مدتی این اختیار را از آن‌ها سلب کند.

فرد متولی مجبور به پذیرش تولیت نیست. اما اگر او این کار را قبول کرد، دیگر نمی‌تواند آن را از بین ببرد و باید مسئولیت‌های سپرده شده به خود را تماما انجام دهد. همچنین فرد متولی وظیفه دارد انجام امور را به همان ترتیبی که به او سپرده شده است، اجرا کند. اگر درباره شرایط متولی و مسائل مرتبط با آن سوال دارید، می‌توانید از مشاوره حقوقی تلفنی کمک بگیرید.

عدم تعیین متولی مال موقوفه

در بسیاری از موارد، برای اموال وقف شده متولی شناخته نمی‌شود و تولیت مال وقفی به کسی داده نمی‌شود. معمولا در این موارد اگر وقف از نوع عام باشد، مسئولیت استفاده از آن بر عهده ولی فقیه است و مال وقف شده باید زیر نظر ولی فقیه مورد استفاده قرار بگیرد. اما اگر وقف به صورت خاص باشد و متولی برای آن در نظر گرفته نشده باشد، مسئولیت و اداره آن مال بر عهده موقوف علیهم است. طبق قانون، موقوف علیهم به کسی یا کسانی گفته می‌شود که مال برای آن‌ها وقف شده است و باید از مال وقفی  برای آن‌ها استفاده شود. لازم است مشخصات کامل موقوف علیهم در هنگام وقف کردن آورده شوند. برای مثال اگر قرار است فرشی برای استفاده در مسجد وقف گردد، حتما باید نام و محل آن مسجد گفته شود. همچنین لازم است موقوف علیهم حتما از نظر عقلی و قانونی بتواند مالک اموال وقف شده شود.

مرجع صالح جهت صدور حکم تولیت چیست؟

همان‌گونه که قبل‌تر گفته شد، فرد متولی باید بتواند حکم تولیت را کسب کند. برای انجام این کار دو راه وجود دارد که هر دو آن‌ها در ادامه آورده توضیح داده شده‌اند:

• دریافت حکم تولیت از طریق اداره اوقاف: اولین راه برای دریافت حکم تولیت، مراجعه به اداره اوقاف و ارائه درخواست تایید و صدور حکم برای تولیت مال وقفی است. پس از ثبت درخواست متولی، اداره اوقاف اقدامات لازم را در خصوص تحقیق در مورد صحت و سقم درخواست انجام می‌دهد. برای اثبات حقیقت معمولا از روش‌هایی مانند پرس‌وجو از شهود، تحقیق محلی و مشورت با کارشناس متخصص استفاده می‌گردد. سپس پس از اثبات حقیقت و تصمیم‌گیری، اقدامات لازم برای صدور حکم تولیت انجام می‌شود و فرد متولی می‌تواند این حکم را دریافت کند. البته لازم است بدانید این اداره علاوه بر صدور این حکم، در برخی موارد می‌تواند برای عزل متولی وقف نیز اقدام کند.
•  
• دریافت حکم تولیت از طریق دادگاه : دومین راه برای دریافت حکم تولیت، مراجعه به دادگاه حقوقی می‌باشد. در این روش، فرد متولی لازم است به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند. سپس درخواست خود را به صورت یک دادخواست ثبت و برای دادگاه حقوقی صالح ارسال نماید. دادگاه به این درخواست رسیدگی خواهد کرد و پس از بررسی شواهد و دلایل مختلف مانند وقف‌نامه یا شهادت شهود، این حکم را برای فرد صادر می‌کند. در صورتی که در زمینه دریافت حکم تولیت نیاز به کمک دارید، می‌توانید از مشاوره حقوقی استفاده کنید.

متولی چه نقشی در امور وقفی دارد؟

نقش اصلی متولی اداره موقوفه و تقسیم منافع آن بین موقوف علیهم است؛ ولی در کنار این مسئولیت اولیه، موارد ذیل نیز جزء وظایف و اختیارات وی می باشد:

1. گفتنی است از دیدگاه فقهای امامیه وظیفه ی متولی در درجه اول حفظ، صیانت، نگهداری، محافظت از اصل وقف و عمارت و اصلاح آن در صورت نیاز است؛ چون اگر عین موقوفه از بین برود دیگر متولی کاری برای انجام و اقدام ندارد و غرض واقف منتفی خواهد شد.

2. دومین مرحله از دیدگاه فقهای امامیه، تحصیل و جمع آوری درآمد موقوفه و تقسیم، تعدیل آن بین مستحقین و موقوف علیهم است (اگر فرد یا افراد معینی باشند)؛ شناسایی متصرفین رقبات موقوفه جهت پرداخت و ادای حق و حقوق موقوفه به آنها و مطابق ماده 82 قانون مدنی، هرگاه واقف برای اداره کردن موقوفه ترتیب خاصی معین کرده باشد، متولی باید بهمان ترتیب رفتار کند و اگر ترتیبی قرار نداده باشد متولی باید راجع به تعمیر، اجاره و جمع آوری منافع و تقسیم آن بر مستحقین و حفظ موقوفه و غیره مثل وکیل امینی عمل کند.

3. اگر مال جدید الوفقی باشد و یا از قبل که به ثبت موقوفات نرسیده باشد متولی بایستی اقدامات لازم برای ثبت آن را انجام دهد که در صورت کاهلی و کوتاهی و عدم اقدام به موقع متولی، مسئولیت این امر رأساً بر عهده ی سازمان امور خیریه خواهد بود (مستفاد از ماده 10 و تبصره ها آئین نامه های اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج، اوقاف و امور خیریه).

4. اقامه دعوی و دفاع از موقوفات و اعتراض به ثبت املاکی که می بایست بعنوان وقف، نه طلق ثبت شوند توسط خود متولی یا شخص وکیل (به استناد ماده 40 آئین نامه اجرایی فوق الذکر) و برای اعتراض به ثبت می بایست یک نسخه از دادخواست، ضمائم، دلایل و مستندات را به اداره اوقاف محل وقوع ملک ارسال کند که مشاوران حقوقی و وکلای متخصص ما در این حوزه در موسسه وکیل تلفنی(021476259) بصورت 24 ساعته و چه بصوت آنلاین و چه بصورت حضوری مستقر در دفاترو شعب دایر درسراسر کشور می توانند با شما همکاری لازم و مفید داشته باشند.

5. متولی هم باید در یک تشبیه بلا معارض مانند تاجر دفتر مخصوص ثبت درآمد و مخارج مخصوص داشته باشد تا اموال شخصی وی جدا از اموال و دارایی ها و درآمد و مخارج موقوفه در آن مرقوم گردد (ماده 24 آئین نامه اجرایی اخیر الذکر و ماده 9 قانون اوقاف مصوب 1347 هیأت وزیران).

6. پرداخت خراج و مالیات های قانون موقوفات در صورت مشمول مالیات بودن، متولی بایستی هرساله این مالیات را پرداخت کند در غیر اینصورت خود مسئول جریمه ی حاصل از عدم پرداخت مالیات خواهد بود.

متولی اموال موقوفه چگونه انتخاب می شود؟

همانطوری که ماده ی 4 قانون تشکیلات امور خیریه مقرر می دارد؛ متولی موقوفه کسی است که به موجب مفاد وقفنامه و مقررات قانون مدنی یا این قانون واجد این سمت باشد.

در انتخاب متولی چند حالت زیر متصور است:

• حالیت یک: واقف خود را برای مدت معینی یا مادام الحیوة بعنوان متولی معرفی می کند.

• حالت دو: واقف شخص دیگری را بعنوان متولی معین می کند در ضمن عقد وقف که در اینصورت خود واقف یا حاکم نمی توانند کسی را که متولی قرار دادند عزل کنند مگر آنکه حق عزل در ضمن عقد شرط شده باشد و حتی اگر خیانت متولی ظاهر شود حاکم ضم امین می کند.

• حالت سه: واقف یک یا چند نفر دیگر را غیر از خود واقف، بعنوان متولی معین می کند که هر یک مستقلاًیا منضماً به اداره ی امور وقف بپزدازند.

• حالت چهار: واقف می تواند ضمن عقد شرط کند که خود او یا متولی منصوب از طرف وی نصب متولی کنند و یا هر ترتیبی را که مقتضی بدانند در اینمورد اقدام کنند (همگی مستفاد از مواد قانون مدنی)

• حالت پنج: در موقافات عامه که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیة است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و یا رفع اختلاف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی فقیه باشد بر عهده ی سازمان حج و امور خیریه است (مستفاد از ماده 81 قانون مدنی و تبصره 1 ماده 1 قانون تشکیلات و و اختیارات سازمان حج و امور خیریه).

هر گاه شخص یا اشخاصی که در وقف نامه به عنوان متولی معین شده اند وجود نداشته باشند و یا اوصاف مقرر در وقف نامه منطبق با شخص یا اشخاص معینی نگردد موقوفه در حکم موقوفه مجهول التولیة است.

• مدت زمان تولیت واقف: مطابق ماده 75 قانون مدنی، واقف می تواند تولیت یا اداره امور موقوفه را تا زمانی که در قید حیات است (مادام الحیوة) یا مدت معینی برای خود قرار دهد.

• مدت زمان تولیت متولی (غیر واقف): مطابق ماده فوق الذکر که در ادامه چنین مقرر می دارد؛ واقف همچنین می تواند متولی دیگری را تا زمانی که در قید حیات است (مادام الحیوة شخص متولی) و یا مدت معینی برای اداره ی امور موقوفه (تولیت) انتخاب و معین کند.

• مدت زمان تولیت در سایر موارد: اگر شخص متولی ضمن عقد وقف، از طرف واقف، بعنوان متولی قرار داده شده باشد، مدت تولیتش به مدت عمرش است و حاکم حق عزل اورا ندارد و حتی اگر خیانت کند؛ مگر آنکه حق عزل شرط شده باشد در ضمن عقد وقف از طرف واقف و در فرض فوق حاکم ضم امین می کند.

شایان ذکر است همه ی فروض بالا تا مادامی پابرجاست که عین موقوفه باقی و ممکن الحصول است؛ شما می توانید هر گونه پرسش و مشاوره ای که در این زمینه دارید را با متخصصین این حوزه و مشاورین تلفنی حقوقی و آنلاین ما در موسسه وکیل تلفنی 09212242670 مطرح و در اسرع وقت به پاسخ برسید.

آنچه که از ماده 78 قانون مدنی بر می آید این است که متولی که خیانت کند، اگر شرط عزلش در ضمن عقد وقف گنجانده شده باشد حاکم بایستی برای وی ضم امین کند، حال خواه منفرداً باشد یا مجتمعاً.

موارد خیانت بر طبق ماده 7 قانون اوقاف مصوب 54 عبارتند از:

• هر گاه متولی یا ناظر نسبت به عین یا منافع موقوفه تعدی یا تفریط نماید و یا در انجام وظایف مقرر در وقفنامه و قانون اوقاف و آئین نامه های مربوطه مسامحه و اهمال ورزد بموجب تقسین شعبه تحقیق اوقاف از دخالت در امور موقوفه ممنوع می شود؛ ممنوعیت از دخالت در امور موقوفه در صورتی که به سبب خیانت باشد با ضم امین بر طبق مقررات قانون مدنی و رد مال مورد خیانت مرتفع می شود و در سایر موارد ممنوعیت در صورتی رفع می شود که متولی یا ناظر ممنوع، عملاًبه مقررات قانونی تمکین و خسارات ناشی از علت ممنوعیت را جبران نماید.

 

از آنجا که خیانت متولی یا ناظر دارای آثار حقوقی و تبعات زیادی خواهد بود پس بهتر است از ابتدا با مشورت و استعانت از متخصصین امور وقفی و تنظیم وقف نامه زیر نظر وکلای تلفنی و حضوری و آنلاین موسسه وکیل تلفنی 02147625900 بنا بر شرایط استفاده خودتان از خدمات مشاوره حقوقی این موسسه بهره مند گردید.

چگونه مال موقوفه اداره می شود؟

برای اداره مال موقوفه، متولی که معین شده است بهمراه ناظر کار اداره ی امور وقفی را برعهده می گیرد و متولی بعنوان مدیر موقوفه که بعد از عقد وقف، شخصیت حقوقی پیدا کرده است، مانند یک مدیر عامل و ناظر بعنوان بازرس عمل می کنند و اگر ناظر استصوابی باشد اقدامات مدیریتی متولی در رابطه با مال موقوفه به تصویب وی نیز می رسد واین اقدامات شامل:

• اقدام اول: یکی از کارهایی که متولی برای اداره ی مال موقوفه انجام می دهد اجاره ی مال وقفی با رعایت مصلحت مال است. البته نه اجاره به معنای واقعی آن، بلکه در واقع انتقال حق بهره برداری از مال به مدت معین یا به مدت عمری به موقوف علیهم، چرا که این حق استمرار ندارد و با فوت موقوف علیهم از بین میرود اما مطابق ماده 499 قانون مدنی؛ هرگاه متولی با ملاحضه صرفه وقف مال موقوفه را اجاره دهد، اجاره به فوت او باطل نمی شود.

• اقدام دوم: اقدام دیگر فروش مال موقوفه است؛ هرچند طبق ماده 349 قانون مدنی بیع مال وقف صحیح نیست، اما در ادامه اشعار می دارد که با رعایت شرایط ذیل مال موقوفه قابل فروش است:

1. خراب شدن مال موقوفه.

2. خوف خراب شدن آن مال در اثر اختلاف بین موقوف علیهم یا سایر دلایل قهری و اجتماعی (و طبق ماده 88 قانون مدنی در صورتی جایز است که عمران آن متعذر باشد یا کسی برای عمران حاضر نشود).

3. اختلاف بین موقوف علیهم به گونه ای باشد که بیم سفک دماء (احتمال خونریزی و کشتار) برود.

• اقدام سوم: در راستای اداره ی مال موقوفه تقسیم مال موقوفه در مواقع ضرورت است بدین نحو که اگر موقوفه مشاعی باشد باید افراز گردد و نیز تقسیم منافع مال موقوفه و همچنین تقسیم 2 مال وقفی که مالکین جدا دارد و...

• اقدام آخر: در آخر باید گفت مال موقوفه هم هر چند که از آن استفاده متعارف و بالانصاف گردد ولی ناگریز از استهلاک تدریجی خواهد بود یا در اثر قوه ی قاهره مانند سیل و زلزله از بین خواهد رفت و وظیفه متولی در این راستا و اداره ی مال موقوفه در این زمان با پایان وقف، به سر خواهد رسید.

در هر کدام از موارد فوق الذکر بمحض تماس با وکلای موسسه وکیل تلفنی 02147625900 و طرح مشکلات حقوقی خود در این زمینه را راهکارهای مناسب دریافت نمایید.