یکی ازمباحث ومسائلی که درقانون آیین دادرسی مدنی آمده است وموادی ازآن قانون بدان اختصاص داده شده است"داوری"است.

دراین متن قصدداریم توضیح وتشریحی مختصرازاین مبحث درقانون آئین دادرسی مدنی بدهیم.

☆1.داوری چیست؟

مطابق ماده454 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379" کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می‌توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاهها طرح شده یا نشده‌باشد و درصورت طرح در هر مرحله‌ای از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند." مطابق این ماده،طرفین مطابق اختیاری که قانون به آنهاداده است می توانندبه جای طرح دعوی خوددرمحکمه ودادگاه که هم وقت زیادتری میبردوهم گاهی هزینه دادرسی زیادی لازم دارد،به شخص یااشخاصی بعنوان داورمراجعه کنندودرخواست کنندمیان آنهاداوری کرده ودرنهایت رای خودرااعلام کندودوطرف به رای داور ملزم ومتعهدباشند.

☆2.شرایط ومحدودیت های انتخاب داور

آیاداوربایدمشخصات خاصی ازقبیل تحصیلات حقوقی یامجوزمخصوص داشته باشد؟یاهرشخصی رامی توان‌ بدون هیچ قیدو شرطی بعنوان داورانتخاب کرد؟

پاسخ این است که انتخاب داورچیزی بین این دواست.یعنی نه لزوماًشرایط خاصی نیازداردونه اینکه هرشخصی رامی توان بعنوان داورانتخاب کرد.

هرچندقانون درانتخاب شخص یااشخاص بعنوان داور سختگیری نکرده وبه انتخاب وصلاحدیدطرفین گذاشته است ودوطرف ازآزادی زیادی دراین زمینه برخوردارندولی مطابق مواد456_457 و466 قانون آئین دادرسی مدنی انتخاب داورشرایطی دارد.مطابق ماده456قانون آیین دادرسی مدنی "درمورد معاملات و قراردادهای واقع بین اتباع ایرانی و خارجی، تا زمانی‌که اختلافی ایجادنشده است طرف ایرانی نمی‌تواند به‌نحوی‌از انحاء ملتزم شود که درصورت بروز اختلاف حل آن را به‌داور یا داوران یا هیاتی ارجاع نماید که آنان دارای همان تابعیتی باشند که طرف معامله دارد.‌هر معامله و قراردادی که مخالف این منع قانونی باشد در قسمتی که مخالفت دارد باطل و بلااثر خواهد بود." ومطابق ماده457قانون آیین دادرسی مدنی "ارجاع دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی به‌داوری پس از تصویب هیات‌وزیران و اطلاع مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد.‌در مواردی که طرف دعوا خارجی و یا موضوع دعوا از موضوعاتی باشد که قانون آن را مهم تشخیص داده، تصویب مجلس شورای اسلامی نیز ضروری‌است."

وهمچنین مطابق ماده466قانون آیین دادرسی مدنی" اشخاص زیر را هر چند با تراضی نمی‌توان به‌عنوان داور انتخاب نمود: 1 - اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند. 2 - اشخاصی که به‌موجب حکم قطعی دادگاه و یا دراثر آن از داوری محروم شده‌اند."

بایدذکرکنیم همه ی اشخاصی که شرایط پیش گفته راداشته باشندوممنوع ازداوری نباشندمی توانندبعنوان داورانتخاب گردندوهمچنین برخی موسسات هستندکه به صورت حرفه ای وباگرفتن حق الزحمه متناسب(مطابق تعرفه یاتوافق) اقدام به داوری می کنندوافرادوطرفین می توانندبه این موسسات رجوع کرده وتقاضای داوری کنند.

طرفین درانتخاب داورمی بایست شرایط دیگری رالزوماًرعایت کنندتارای داورموردحمایت قانون قرارداشته باشد. مطابق ماده458قانون آیین دادرسی مدنی"در هر مورد که داور تعیین می‌شود باید موضوع و مدت داوری و نیز مشخصات طرفین و داور یا داوران به‌طوری که رافع اشتباه باشد‌تعیین گردد. درصورتی که تعیین داور بعد از بروز اختلاف باشد، موضوع اختلاف که به‌داوری ارجاع شده باید به‌طور روشن مشخص و مراتب به داوران‌ابلاغ شود."

ودرهرصورت شخص یااشخاصی که داورانتخاب می کنندمی بایست حتماًقبولی داوری راازداوراخذکنند.مطابق ماده465قانون آیین دادرسی مدنی"در هر مورد که داور یا داوران، وسیله یک طرف یا طرفین انتخاب می‌شود، انتخاب‌کننده مکلف است قبولی داوران را اخذ نماید.‌ابتدای مدت داوری روزی است که داوران قبول داوری کرده و موضوع اختلاف و شرایط داوری و مشخصات طرفین و داوران به همه آنها ابلاغ شده‌باشد."

وعلاوه براین اگرانتخاب داوربه دادگاه سپرده شده باشد،محدودیت های دیگری علاوه برمواردفوق برای انتخاب داورتوسط دادگاه وجوددارد مگراینکه دوطرف به آن رضایت داده وموردقبول آنهاباشد.مطابق ماده469قانون آیین دادرسی مدنی "دادگاه نمی‌تواند اشخاص زیر را به سمت داور معین نماید مگر با تراضی طرفین: 1 - کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد. 2 - کسانی که در دعوا ذی‌نفع باشند. 3 - کسانی‌که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند. 4 - کسانی‌که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می‌باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد. 5 - کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند. 6 - کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته ‌یا حال دادرسی کیفری داشته باشند. 7 - کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از‌اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند. 8 - کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان."

نکته ی دیگراینکه حسب ماده470قانون آیین دادرسی مدنی"کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی‌توانند داوری نمایند هرچند با تراضی طرفین باشد."

☆3.نحوه ی رسیدگی وصدوررای توسط داور

حال که شرایط ونحوه ی انتخاب داوررابیان کردیم دراین قسمت به نحوه ی رسیدگی وصدوررای توسط داورمی پردازیم:

فرض کنیدیکی ازطرفینی که داورانتخاب کرده اندبرای رسیدگی به اختلاف پیش آمده قصدمراجعه به داوررادارد.درابتداوی می بایست به طریق مقتضی ازداوردرخواست رسیدگی کند.معمولاًرویه به این صورت است که متقاضی کتباًویاازطریق اظهارنامه این درخواست رابه داورتقدیم می نماید،وداورنیزمراتب درخواست متقاضی رابه طرف دیگراعلام وتاریخ وساعت ومکان تشکیل جلسه را(معمولاًازطریق ارسال اظهارنامه)به طرفین اعلام می نماید.البته طرفین قبلاًمی توانندنحوه ی اعلام درخواست هاوابلاغ هاراباتراضی یکدیگرتعیین کنند.

هرچنددرقانون صراحتاًبه لزوم تشکیل جلسه ی رسیدگی توسط داوراشاره نشده است وطبق ماده477قانون آیین دادرسی مدنی"داوران در رسیدگی و رای، تابع مقررات قانون آیین دادرسی نیستند ولی باید مقررات مربوط به داوری را رعایت کنند." لیکن به هرحال طرف مقابل مطابق اصل کلی تناظر حق داردادعاوادله ی طرف دیگرراملاحظه وپاسخ بدهدونمی توان این حق وفرصت راازوی گرفت وداورنیزنبایدبدون توجه به ادله ودفاعیات طرفین اقدام به صدوررای نماید.

پس ازرسیدگی داوروبررسی درخواست متقاضی و ادله ومدارک طرفین،درفرصتی که طرفین تعیین کرده اند(ودرصورت عدم تعیین زمان داوری توسط طرفین، حداکثربه مدت3ماه ازتاریخی که موضوع به داوری ارجاع شده است<حسب ماده484قانون آیین دادرسی مدنی>)اقدام به صدوررای موجه ومدلل(طبق ماده482قانون آیین دادرسی مدنی)می نماید.دررای صادره بایدشرایط ماده489قانون آیین دادرسی مدنی رعایت شده باشد.این ماده ی قانونی مقررمیدارد"رای داوری درموارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد: 1 - رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد. 2 - داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است. 3 - داور خارج ازحدود اختیار خود رای صادر نموده باشد. دراین‌صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است ابطال می‌گردد. 4 - رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد. 5 - رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد. 6 - رای به‌وسیله داورانی صادرشده که مجازبه صدوررای نبوده‌اند. 7 - قرارداد رجوع به‌داوری بی‌اعتبار بوده باشد."

پس ازصدوررای توسط داوریاداوران،رای صادره بایدبه طرفین ابلاغ گردد.مطابق ماده485قانون آیین دادرسی مدنی"چنانچه طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی برای ابلاغ رای داوری پیش‌بینی نکرده باشند، داور مکلف است رای خود را به‌دفتر ‌دادگاه ارجاع‌کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید. ‌دفتر دادگاه اصل رای را بایگانی نموده و رونوشت گواهی شده آن را به‌دستور دادگاه برای اصحاب دعوا ارسال می‌دارد."

رای صادره قطعی وبرای طرفین داوری،لازم الاجراست وبه درخواست طرف داوری(رویه به صورت دادخواست اجرای رای داوری است)،توسط دادگاه صلاحیت دار اجرائیه صادروبه طرفین ابلاغ می گرددوبرای اجرابه قسمت اجرای احکام مدنی دادگاه ارسال می گرددوماننداحکام صادره ازدادگاه،به اجراگذاشته می شود.

☆☆پاسخ‌مختصر به چندپرسش مهم:

1.آیاپس ازتعیین داورتوسط طرفین یادادگاه،داوریاداوران قابل عزل هستند؟ پاسخ:بله ولی فقط باتوافق طرفین داوری ونه فقط به خواست یک طرف.درحقیقت یک طرف نمی تواندبدون رضایت دیگری،داورراعزل کند.

2.آیابه رای داوری می توان اعتراض کرد؟پاسخ:اعتراض به معنای تجدیدنظرخواهی خیر ولی می توان ازدادگاه صلاحیت دارمطابق مواد489و490قانون آیین دادرسی مدنی ظرف مدت20روزازتاریخ ابلاغ رای داوری،حکم بطلان رای داوری رادرخواست کرد.

3.آیاپس ازصدوررای داوری می توان ازرای صادره صرف نظرکرده وآن راردنمود؟ پاسخ:به صورت یکطرفه خیرولی باتراضی طرفین مطابق ماده486قانون آیین دادرسی مدنی دوطرف می توانندرای داوری رابه اتفاق به طورکلی ویاقسمتی ازآن راردکنند،که دراین صورت رای صادره درقسمتی که ردشده مردودوبلااثراست.

این قسمتی ازمبحث داوری درقانون آیین دادرسی مدنی بودکه مختصراًبیان نمودیم وبرای راهنمایی ومشاوره حقوقی کامل ودقیق توسط متخصصین این حوزه می توانیدبه "سایت موسسه ی وکیل تلفنی(vakiltel.com)"مراجعه کنیدوازخدمات گسترده ی حقوقی این موسسه استفاده وبهره برداری نمایید.

محمدقاسمی وکیل پایه یک دادگستری