قانونگذار برای نگهداری طفل، در مواردی که والدین با حکم دادگاه متارکه کرده اند یا زمانی که پدر و مادر به هر علتی جدا از یکدیگر زندگی می‎کنند، تعیین تکلیف کرده است؛ این علت ممکن است اختلافات شدید زن و شوهر باشد؛ به حدی که ادامه زندگی مشترک را برای آنان غیرممکن کند.مواردی در قانون پیش‎بینی شده است که زن می‎تواند زندگی خانوادگی را ترک و مسکن جداگانه اختیار کند؛ برای مثال سوءرفتار مرد به حدی باشد که منجر به درگیری فیزیکی شده و زن مورد ضرب و شتم قرار گیرد یا اینکه شرافت و حیثیت زن در این زندگی مشترک در مخاطره بوده یا اینکه خارج از این موارد، دادخواست طلاق از جانب زن یا مرد به دادگاه تقدیم شده باشد و تا زمان صدور حکم که ممکن است مدتی به طول انجامد، زوجین جدا از یکدیگر به سر برند. در این موارد اگر پدر و مادر در نگهداری طفل توافق داشته باشند، قانون دخالتی در اراده و اختیار آنان ندارد و آنها می‎توانند به‎نحوی که صلاح طفل باشد، از وی نگهداری کنند؛ مانند اینکه توافق کنند نگهداری طفل به عهده مادر باشد و هزینه توسط پدر پرداخت شود. اما زمانی که والدین برای نگهداری طفل موافق نبوده و قادر به حل مسالمت‌آمیز موضوع نباشند، قاعده کلی و اصل بر این است که مادر تا 7 سال تمام طفل اولویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است.

 حق ملاقات
در فرضی که پدر و مادر طفل جدا از یکدیگر زندگی می‎کنند، هر یک از والدین که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات با فرزند مشترک را دارد.تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر مسایل مربوط به آن بر مبنای توافق پدر و مادر است، اما در صورت اختلاف، دادگاه تعیین تکلیف خواهد کرد. اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، خودداری کرد، به مجازات از سه ماه تا 6 ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.

 خودداری از نگهداری
والدین یا هر یک از آن دو که حضانت بر عهده او قرار می‎گیرد، نمی‎تواند از این وظیفه خود شانه خالی کند.در غیر این صورت، دادگاه به تقاضای دیگری یا هر ذی‌نفع، کسی را که حضانت برعهده اوست، اجبار به انجام وظیفه خود می‎کند و در صورتی که اجبار او به انجام وظیفه قانونی خود ممکن نباشد، حضانت را به خرج پدر و هر گاه پدر فوت شده باشد، به خرج مادر تأمین می‌‎کند.

 حضانت کودکان طلاق و اصطلاحات مشابه
حضانت کودکان طلاق به معنای نگهداری و تربیت است و با تکلیف پرداخت نفقه ارتباطی ندارد؛ حضانت با قیمومت هم متفاوت است و ممکن است در یک زمان حضانت کودک بر عهده مادر و قیمومت او بر عهده شخص دیگری باشد. حضانت با ولایت بر فرزند هم متفاوت است.

 استثناهای حضانت
حق حضانت با والدین است و در فرضی که آنها جدا از یکدیگر زندگی کنند، حق حضانت با یکی از آنها خواهد بود اما در مواردی استثنایی، حضانت از کسی که مطابق قانون این حق را در اختیار دارد، گرفته می‌شود:اگر مادری که حضانت فرزند خود را بر عهده دارد، ازدواج کند، حضانت با پدر خواهد بود.البته اگر حضانت فرزند، با توافق زوجین به زن سپرده شده باشد، با ازدواج مجدد او، حضانت کودکان طلاق از او گرفته نمی‎شود.هر یک از پدر و مادر که حضانت طفل بر عهده اوست، اگر فوت کند، حضانت طفل بر عهده دیگری خواهد بود، مگر اینکه دادگاه به عدم صلاحیت آنها در نگهداری از کودک رای دهد.
اگر انحطاط اخلاقی یا کوتاهی در مواظبت پدر و مادر به‌گونه‎ای باشد که سلامت روانی و جسمی طفل به خطر بیفتد، در این صورت دادگاه تکلیف حضانت و نگهداری طفل را مشخص خواهد کرد.بیماری روانی، فساد اخلاقی، ضرب و جرح کودک به‎گونه‎ای که خارج از عرف باشد و  می‎تواند از مصادیق انحطاط اخلاقی باشد.اگر پدر و مادری که حضانت طفل بر عهده او قرار گرفته است، به یک بیماری لاعلاج و واگیردار مانند سل، حصبه و دچار شود که بیم سرایت آن به طفل وجود داشته باشد، حق حضانت او از بین می‌رود، مگر اینکه شخص بتواند به وسیله پرستار، تکالیف حضانت را انجام دهد.

 هزینه ‎های حضانت
نگهداری و حضانت کودکان طلاق، هم حق و هم تکلیف والدین است؛ بنابراین هیچ کدام از آنها نمی‌تواند برای حضانت، از آنها مطالبه اجرت کند.در صورتی که طلاق توافقی بین زوجین شکل بگیرد، والدین می‌توانند در خصوص هزینه‎های مربوط به نگهداری از فرزند خود توافق کنند. با این حال اگر توافقی در این خصوص صورت نگرفته باشد، قانون پدر را موظف به پرداخت هزینه‎های مربوط به نگهداری فرزند می‎کند.در صورتی که مادر به علت نگهداری از فرزند خود نتواند مشغول به کار شود و درآمد اقتصادی داشته باشد، پدر موظف به پرداخت نفقه مادر در حد متعارف نیز خواهد بود.در صورتی که پدر به هر علتی اعم از فوت یا ناتوانی مالی، قادر به پرداخت هزینه‎های حضانت فرزند خود نباشد، جد پدری  با رعایت اقرب فالاقرب موظف به پرداخت هزینه‎های مربوطه است.در صورتی که جد پدری در قید حیات نبوده یا به هر علتی قادر به پرداخت هزینه حضانت نباشد، مادر موظف به پرداخت نفقه کودک خود تا رسیدن به سن رشد خواهد بود.

 دعاوی راجع به حضانت
هر گاه که دادگاه اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش کند، باید ترتیب اطمینان‎بخشی را در خصوص نگهداری و میزان نفقه اطفال با توجه به وضعیت مالی و اخلاقی زوجین و با در نظر گرفتن مصلحت کودکان در نظر گیرد.در صورتی که اختلافی در خصوص حضانت و ملاقات اطفال به وجود آید، دادگاه خانواده مسئول رسیدگی خواهد بود.