این موضوع بطور کامل در قانون آیین دادرسی مدنی تشریح شده است که به آن ها می پردازیم.

به استناد ماده 248 قانون آیین دادرسی مدنی : (( دادگاه می تواند راسا یا به درخواست هریک از اصحاب دعوی قرار معاینه محل را صادر نماید . موضوع قرار و وقت اجرای آن باید به طرفین ابلاغ شود.))

نکته ای که اینجا دارای اهمیت است این است که دادگاه هم راسا خودش می تواند قرار  معاینه محلی را بدون درخواست هر یک از اصحاب دعوی صادر کند و هم به درخواست یکی از اصحاب دعوی توسط دادگاه صالح صادر می شود و نکته بعدی این است که موضوع و وقت قرار معاینه و تحقیق محلی می بایست به طرفین ابلاغ شود و عدم حضور شخص خوانده در وقت و محل تعیین شده از انجام تحقیقات جلوگیری نخواهد کرد .

به استناد ماده 249 قانون آیین دادرسی مدنی : ((در صورتی که طرفین دعوا یا یکی از آنان به اطلاعات اهل محل استناد نمایند ، اگرچه به طور کلی باشد و اسامی مطلعین را هم ذکر نکنند ، دادگاه قرار تحقیق محلی صادر می نماید. چنانچه قرار تحقیق محلی به درخواست یکی از طرفین صادر گردد ، طرف دیگر دعوی می تواند در موقع تحقیقات ، مطلعین خود را در محل حاضر نماید که اطلاع آنها نیز استماع شود. ))

چنانچه دلیل ابرازی یکی از اصحاب دعوی مستند به اطلاعات اهل محل باشد و منظور شخص یا اشخاص مشخصی نباشد در اینجا دادگاه مبادرت به اصدار قرار معاینه و تحقیق محلی می کند و چنانچه قرار مذکور به درخواست یکی از اصحاب دعوی صادر شود ، طرف مقابل می تواند جهت روشن شدن موضوع و دفاع از حق خودش مطلعینی را در وقت و محل مقرر حاضر کند و کارشناس تعیینی اظهارات نامبردگان را ثبت می کند.

به استناد ماده 250 قانون آیین دادرسی مدنی : (( اجرای قرار معاینه محلی یا تحقیقات محل ممکن است توسط یکی از دادرسان دادگاه یا قاضی تحقیق به عمل آید . وقت و محل تحقیقات باید از قبل به طرفین اطلاع داده شود . در صورتی که محل تحقیقات خارج از حوزه دادگاه باشد ، دادگاه می تواند اجرای تحقیقات را از دادگاه محل درخواست نماید . مگر اینکه مبنای رای  دادگاه معاینه و یا تحقیقات محلی باشد که در این صورت باید اجرای قرارهای مذکور توسط شخص قاضی صادر کننده رای صورت گیرد یا گزارش مورد وثوق دادگاه باشد . ))

در این ماده به این موضوع اشاره شده است که  قاضی دادگاه چه زمانی خودش یا شخص مورد وثوق خودش می بایست اجرا کننده موضوع قرار تحقیقات محلی صادر شده باشد؟ با عنایت به ماده فوق الذکر مشخص می شود که چنانچه رای اصداری دادگاه بر مبنای قرار تحقیقات محلی باشد لذا خود شخص قاضی صادر کننده رای و یا شخص مورد مثوق ایشان می بایست مبادرت به اجرای قرار معاینه محلی نماید .

ماده 251 قانون آیین دادرسی مدنی : ((متصدی اجرای قرار از معاینه محل یا تحقیقات محلی صورت جلسه تنظیم و به امضای مطلعین و اصحاب دعوا می رساند . ))

همانطور که ملاحظه فرمودید متصدی اجرای قرار معاینه و تحقیق محلی می بایست صورت جلسه ای تنظیم و به امضای مطلعین و اصحاب دعوی رساند که بنظر می رسد عدم انجام امر مذکور توسط متصدی اجرای قرار ، از اعتبار گزارش تسلیمی به محکمه تاثیر گذار است.

ماده 252 قانون آیین دادرسی مدنی : (( ترتیب استعلام و اجرای تحقیقات از اشخاص یاد شده در ماده قبل به نحوی است که برای گواهان مقرر گردیده است . هر یک از طرفین می تواند مطلعین طرف دیگر را برابر مقررات جرح گواه رد نماید .))

مقصود از ماده موارد جرح مطلعین است که مانند موارد جرح شهود قابلیت استماع دارد و مورد پذیرش است.

ماده 253 قانون آیین دادرسی مدنی : (( طرفین دعوی می توانند اشخاصی را برای کسب اطلاع از آنان در محل معرفی و به گواهی آنها تراضی نمایند . متصدی تحقیقات صورت اشخاصی را که اصحاب دعوی انتخاب کرده اند نوشته و به امضای طرفین می رساند . ))

ماده 254 قانون آیین دادرسی مدنی : (( عدم حضور یکی از اصحاب دعوی مانع از اجرای قرار معاینه محلی و تحقیقات محل نخواهد بود . ))

همانطور که در ابتدای این مقاله عرض شد درسته که به طرفین مفاد قرار معاینه محلی و وقت مقرر جهت اجرای آن ابلاغ می شود لیکن عدم حضور یکی از اصحاب دعوی مانعی برای اجرای قرار مذکور ایجاد نمی کند .

ماده 255 قانون آیین دادرسی مدنی : (( اطلاعات حاصل از تحقیق و معاینه محل از امارات قضایی محسوب می گردد که ممکن است موجب علم یا اطمینان قاضی دادگاه یا موثر در آن باشد . ))

نکته ای که در این ماده به آن اشاره شده است تحقیق و معاینه محلی از امارات قضایی محسوب می شود و برای قاضی پرونده لازم الاتباع نیست و قاضی پرونده چنانچه متوجه شود که تحقیقات انجام شده خلاف واقع بوده و با اوضاع و احوال حاکم مغایرت دارد می تواند نسبت به آن ترتیب اثری ندهد و بالعکس ممکن است موجب علم و اطمینان قاضی دادگاه در موضوع دعوی شود که به اعتبار قاضی محترم مورد استناد قرار می گیرد .

ماده 256 قانون آیین دادرسی مدنی : (( عدم تهیه وسیله اجرای قرار معاینه محل یا تحقیقات محلی توسط متقاضی موجب خروج آن از اعداد دلایل وی می باشد . و اگر اجرای قرار مذکور را دادگاه لازم بداند تهیه وسایل اجرا در مرحله بدوی با خواهان دعوا و در مرحله تجدیدنظر با تجدیدنظر خواه می باشد. در صورتی که به علت عدم تهیه وسیله ، اجرای قرار مقدور نباشد و دادگاه بدون آن نتواند انشای رای نماید دادخواست بدوی ابطال و در مرحله تجدیدنظر ، تجدیدنظر خواهی متوقف ولی مانع اجرای حکم بدوی نخواهد بود .