در همسایگی ما بانوی سالخورده‌ای هست که پس از پنجاه سال زندگی مشترک شوهرش را از دست داده است. او که فرزندی ندارد، هنگام انحصار ورثه متوجه شده است که تنها اقوام همسرش، یعنی 3 دخترعمه وی، از اموال همسرش سهم می‌برند. حالا آنها مرتب برای فروش خانه وی را تحت فشار قرار می‌دهند. یک بانوی مسن در چنین شرایطی چه باید کند؟ آیا بهتر بود وجود دخترعمه‌ها را کتمان می‌کرد؟

پاسخ: براساس قانون مدنی ایران که مباحث مربوط به ارث در آن کاملاً منبعث از فقه شیعه اثنی‌عشری و نظر مشهور فقهای امامیه است، موجب ارث دو امر است: نسب و سبب. (مادة 861 قانون مدنی) اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند سه طبقه‌اند:

1ـ پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد.

2ـ اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها.

3ـ اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها. (مادة 862 قانون مدنی)

لکن نکتة مهم آن است که وارثین طبقة بعد وقتی ارث می‌برند که از وارثین طبقة قبل کسی نباشد. (مادة 863 قانون مدنی) به این ترتیب دخترعموهای شخص متوفی در طبقة سوم وراث نسبی قرار دارند و این افراد فقط در صورتی ارث خواهند برد که از طبقة اول و دوم، وارثی وجود نداشته باشد و در عین حال از وراث طبقة سوم نیز برای متوفی عمو یا عمه یا خاله یا دایی وجود نداشته باشد.

براساس مادة 864 قانون مدنی از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می‌برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد. آنچه که مسلم می‌باشد این است که زوج و زوجه همیشه و همواره از یکدیگر ارث می‌برند، لکن با وجود فرزند، سهم‌الارث آنها تغییر می‌کند. سهم‌الارث زوجه متوفی در صورت نداشتن اولاد از متوفی 4ر1 اموال او و در صورت داشتن فرزند 8ر1 از اموال متوفی است. البته براساس نظر مشهور فقهای شیعه، زوجه از عرصه هرگز ارث نمی‌برد و از اعیانی نیز، فقط از قیمتش ارث خواهد برد. لکن در اصلاحات جدید قانون مدنی رویکرد جدیدی اتخاذ شده است. به موجب مادة 946 اصلاحی 21ر12ر1387: «زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد و زوجه در صورت فرزندار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد. در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه یک چهارم از کلیة اموال به ترتیب فوق می‌باشد.»