مهریه

                نگارنده: غلامحسین کهراری- (   کد 45337   )    

 قانونگذار حق و حقوق بسیاری را برای زن در زندگی مشترک قرار داده است و ضمن رعایت موازین شرعی، نحوه برخورداری زن از این حقوق را به صورت کامل و دقیق در قانون مدنی و قوانین مربوط به حمایت خانواده قید نموده است. از جمله مواردی که مورد نظر قانونگذار قرار گرفته است مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و ... می باشد، که مهریه شاید مهم ترین حقوق زن در زندگی مشترک قلمداد می شود.

مهریه در اسلام و همچنین در قانون مدون کشور ما بسیار مورد توجه و تاکید قرار گرفته است، زن در زندگی مشترک همان گونه که ذکر شد از حقوق متفاوتی برخوردار است که برخی از آنها به محض وقوع عقد ازدواج برای زن برقرار می گردد، و برخی دیگر در زندگی به مرور و با ادامه زندگی برای زن برقرار می شوند. مهریه حقوقی است که با اجرای عقد ازدواج و در صورت تعیین شدن آن برای زن ایجاد می گردد، نفقه، شرط تنصیف و ... حقوقی هستند که به مرور در زندگی مشترک برای زن برقرار خواهند شد.

مهریه به دو صورت برای زن مشخص می گردد: عند المطالبه و عند الاستطاعه که هر دو مورد معتبر و مورد قبول قانون و شرع اسلام قرار گرفته است. مهریه عند المطالبه به محض وقوع عقد ازدواج برای زن برقرار گشته و قابل مطالبه خواهد بود، به طوری که زن می تواند در این نوع مهریه ضمن مطالبه آن تا زمانی که وصول و دریافت نشده است از تمکین و زناشویی امتناع نماید، امتناع زن در این مورد حق حبس نامیده می شود و کاملا" قانونی و معتبر است. اما مهریه عند الاستطاعه به دلیل این که از شرایط خاصی برخوردار است که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت مشمول این موضوع نمی گردد.

عند المطالبه بودن مهریه در زمان وقوع عقد مشخص خواهد شد و زن و مرد با توافق آنرا تعیین می کنند. نحوه دریافت مهریه عند المطالبه بستگی به زمان مطالبه آن خواهد داشت به طوری که در زمان عقد این نوع مهریه می تواند مورد مطالبه قرار گیرد و همانگونه که ذکر شد موجب حق حبس برای زن باشد، ولی مطابق با قوانین موجود در این زمینه امکان دریافت کامل آن در زمانی که برای جدایی و طلاق اقدام می شود برای زن مهیا نیست و در برخی از شرایط نصف مهریه به زن تعلق می گیرد. مزایای مهریه عند المطالبه این است که به توانایی مالی و دارا بودن مرد مرتبط نیست و در صورتی که مرد قدرت مالی برای پرداخت مهریه عند المطالبه را نیز نداشته باشد، موظف به پرداخت می شود. وجود قوانینی در این زمینه موجب شده است تا مهریه عند المطالبه تا میزان 110 سکه مشمول مطالبه قرار گرفته و مرد در صورت امتناع از پرداخت آن زندانی می شود، هرچند که وجود قوانین و مقرراتی در این راستا موجب شده است تا در صورتی که مرد از توانایی مالی برای پرداخت مهریه عند المطالبه برخوردار نباشد با درخواست اعسار از دادگاه و اثبات این موضوع بتواند از شرایط اقساط مهریه برخوردار باشد.

در مهریه عندالمطالبه این حق برای زن ایجاد می گردد تا به محض جاری شدن عقد ازدواج بتواند مهریه خود را مطالبه نماید و تا زمانی که آنرا دریافت نکرده است از انجام تکالیف قانونی و شرعی خود امتناع نماید. مهریه به عنوان حقوق قانونی زن در تمام شرایط به زن تعلق خواهد گرفت و مرد موظف  به پرداخت آن می باشد، در مواردی که مرد و زن برای طلاق توافقی اقدام می کنند به دلیل این که نحوه جدایی و دریافت حقوق مابین زن و مرد مورد توافق قرار می گیرد، مهریه به هردو صورت موجود هم می بایست مورد توافق قرار گیرد. وجود توافقات در این راستا امکان جدایی را از طریق طلاق توافقی برای زن و مرد فراهم خواهد کرد، دادگاه در طلاق توافقی به مهریه و نحوه دریافت و پرداخت آن وارد نمی شود و ملاک صدور رای را بر توافق زن و مرد در این زمینه ها قرار داده است. در صورتی که زن و مرد در خصوص مهریه و سایر حقوق قانونی و موجود در زندگی مشترک توافقات کامل نمایند و به صورت کتبی آنرا به دادگاه ارائه دهند، موجب می شود تا دادگاه با درخواست آنان برای جدایی از طریق توافقی موافقت نماید.

در مهریه عند الاستطاعه پرداخت مهریه به توانایی مالی و استطاعت مرد بستگی دارد و برخلاف مهریه عند المطالبه نمی توان آنرا را وسیله برقراری حق حبس قرار داد. علاوه بر مورد مذکور در این نوع مهریه امکان مطالبه مهریه و حبس مرد وجود ندارد، مهریه عند الاستطاعه هرچند که خیلی کم مورد استفاده قرار می گیرد اما به عنوان مهریه قانونی در ازدواج قرار دارد. معایب این نوع مهریه بستگی به نظر و نگرش زن و خانواده ها دارد، چرا که در بسیاری از این نوع تعیین مهریه ها مقصود و هدف پرداختن به زندگی و برخورداری از آن برای زن و مرد می باشد.

مهریه در برخی از موارد به زن تعلق نخواهد گرفت این موضوع توسط قانونگذار و به طور مفصل و دقیق در قوانین مربوط به ازدواج قید گردیده است. در شرایطی که زن از عیوبی برخوردار باشد که در قانونی قید شده است مهریه به وی تعلق نمی گیرد، این شرایط شامل مواردی است که زن قبل از ازدواج به برخی از امراض و ناتوانایی ها دچار بوده است و در زمان عقد این عیوب وجود داشته است. موارد مذکور موجب خواهد شد تا زن از حق مهریه برخوردار نگردد، اکراضی مانند برص، پیسی، نابینایی هر دو چشم و ... که در قانونی به وضوح قید گردیده است از مواردی است که زن را از دریافت مهریه محروم می گرداند، ضمن اینکه موجب فسخ عقد نکاح نیز می شود.

در اقسام طلاق دریافت مهریه و نحوه پرداخت آن توسط دادگاه مشخص می شود، برخلاف طلاق توافقی که زن و مرد تعیین کننده نحوه پرداخت و دریافت مهریه و حتی بخشودگی آن بودند. در طلاق خلع به دلیل این که زن از مرد کراهت شدید دارد و به هیچ صورتی مایل به ادامه زندگی با مرد نیست، می بایست مالی به مرد پرداخت کند و در صورت رضایت مرد طلاق اجرا شود. این موضوع به دلیل درخواست زن برای جدایی و طلاق است و مالی که به مرد پرداخت می شود می تواند مهریه زن و حتی بیشتر از آن نیز باشد. در این موارد زن متقاضی جدایی است و کراهت نسبت به مرد موجب می شود تا حق و حقوق قانونی خود را به مرد ببخشد که می تواند مهریه و مازاد بر آن نیز باشد.

در سایر روش هایی طلاق مانند طلاق مبارات و ... مهریه وجود دارد و می تواند مورد مطالبه قرار گیرد و به دلیل کراهتی که زن و مرد نسبت به هم در زندگی دارند از هم جدا می شوند. در این نوع طلاق مالی که به مرد برای گرفتن رضایت برای طلاق داده می شود نمی تواند مازاد بر مهریه باشد یعنی ارزش آن نمی تواند بیشتر از مهریه زن باشد. شاید هدف قانونگذار در این جا این باشد که زن می تواند مالی که ارزش آن برابر و یا کمتر از مهریه است به مرد ببخشد، به دلیل اختیار مرد در طلاق این حق براری مرد ایجاد شده است تا بتواند برای طلاق زن اقدام نماید، اما این اقدام مرد زمانی محقق می شود که کلیه حقوق قانونی و شرعی زن را پرداخت نماید و یا حداقل نحوه پرداخت آنرا تعیین نموده و متضمن پرداخت آن باشد. برای این که زن بتواند برای جدایی و طلاق اقدام نماید مجبور به اخذ رضایت مرد در این زمینه است، که در بسیاری از موارد همانند طلاق توافقی با بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه این امکان را برای خود فراهم می نماید.

مهریه زن به دلیل اهمیت خاصی که در زندگی مشترک مرد و زن دارد همواره مورد توجه و بررسی قانونگذار و حقوقدانان قرار می گیرد. تغییراتی که در قوانین اعمال می گردد باعث می شود تا در برخی از موارد در دریافت مهریه تسهیلاتی ایجاد شود، یا دریافت مهریه با مشکلاتی روبرو باشد. اما در هر حال و در تمام شرایط مهریه به زن تعلق می گیرد و می تواند آنرا دریافت نماید، شاید دلیل عمده این نوع تغییرات بنا به تغییراتی است که در میزان مهریه ها بوجود آمده است، بالا بودن میزان مهریه در برخی از موارد به حدی است که با توجه به وضعیت کنونی قیمت های سکه هیچ مردی شاید نتواند از پرداخت این گونه مهریه ها بر آید. به همین دلیل قانونگذار با ایجاد تغییرات در نحوه دریافت مهریه شاید به دنبال منطقی و متعارف نمودن میزان مهریه باشد. تعیین سقف مهریه عند المطالبه به میزان 110 سکه در قوانین اخیر خبر از این گونه اعمال نظر ها و تصمیم گیر یها دارد، این که مهریه تا میزان 110 سکه به صورت عند المطالبه باشد و در صورت امتناع مرد از پرداخت، زندانی شود به صورت غیر مستقیم دلیل تعیین میزان مهریه از طرف قانون است که مازاد این مقدار را منوط به دارا بودن مال و معرفی از طرف زن به دادگاه قرار داده شده است.

مطالبه مهریه به دو صورت انجام می گیرد: از طریق دایره اجرای اداره ثبت که زن ازطریق دفتر ثبت ازدواج اقدام نموده و از طریق اداره ثبت برای مطالبه مهریه خود اقدام می نماید، و روش دیگر از طریق دادگاه مهریه خود را مورد مطالبه قرار می دهد. هر دو روش مذکور برای مطالبه مهریه مورد استفاده متقاضیان قرار می گیرند و از اعتبار قانونی و ضمانت اجرا برخوردار هستند. انتخاب هر یک از روش های فوق بنا به انتخاب متقاضی و برخورداری از شرایط قانونی برای آن می باشد.