آیا شخص دیگری غیر از زوج هم می تواند با تعهد ، مهریه را به صورت دین بر ذمه ی خود قرار دهد و اصطلاحا مهریه را ضمانت نماید ؟

مقدمه

منظور از واژه ی ضمانت ، عقد ضمان است. به موجب ماده ی 684 قانون مدنی : عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه ی دیگری است ، بر عهده بگیرد.

ضمان یک عقد تبعی است ، پس تا طلبی وجود نداشته باشد عقد ضمانی هم منعقد نخواهد شد.

در عقد نکاح مرد مکلف است تا مالی را به زن تملیک نموده یا آن را به مثابه یک تعهد مالی به عهده بگیرد. این تعهد مالی مانند سایر دیون می تواند از جانب شخص ثالثی ( معمولا پدر زوج ) تضمین گردد.

گاهی اوقات به لحاظ اینکه زوج با پدرش زندگی و نزد او کار می کند یا به دلایل دیگر پدر زوج ( شخص ثالث ) پرداخت مهریه را تعهد می کند. تعهد شخص ثالث برای پرداخت مهریه ممکن است به صورت شرط ضمن عقد یا به صورت قراردادی جداگانه مطرح گردد.

آثار ضمانت مهریه

ضمانت از مهریه به صورت تضامنی است یا غیر تضامنی ؟

در این خصوص نظرات متفاوتی وجود دارد ؛

دسته ای معتقدند: وفق ماده ی 698 ق.مدنی قاعده ی کلی در باب ضمان ، نقل ذمه به ذمه است مگر اینکه تصریح به تضامنی بودن ضمانت شده باشد و این مطابق قاعده است. اما در تفسیر قواعد نباید خود را فارغ از عرف جامعه و تحولات آن دانست. به نظر می رسد به رغم ماده ی مذکور ، عرفی در جامعه شکل گرفته که ضمانت را تضامنی و ضم ذمه به ذمه تلقی می نماید.

امروزه کاربرد وسیع عقد ضمان در اسناد تجاری ، ضمانت در مقابل وام های بانکی است که در تمام این موارد ، ضمانت تضامنی است و این امر باعث ایجاد عرف در پذیرش ضمانت تضامنی در تمامی موارد به ضمانت شده است.

پس با وجود چنین عرفی به نظر می رسد حتی بدون تصریح به تضامنی بودن ضمانت ، عقد ضمان منعقد شده ظهور در تضامن دارد. زیرا ضمانت تضامنی در جامعه امری متعارف است و این امر متعارف در قرارداد های اشخاصی که در چنین جوامعی اقدام به انعقاد قرارداد ضمان می کنند به منزله ی تصریح بوده ، داخل در مفاد عقد می شود.

بنابراین در این حالت ابتدایا باید به متعهد اصلی و در صورت مثمر ثمر نبودن به ضامن رجوع کرد. ( ضمان تضامنی طولی ) در واقع تنها با مطالبه ی مهر و اعلام اعسار زوج نسبت به پرداخت مهریه ، زوجه حق رجوع به پدر زوج را دارد به خصوص اینکه مهر اول در ذمه ی زوج قرار می گیرد و بعد ضامن آن را ضمانت می نماید.

دسته ی دیگر معتقدند: مستفاد از ماده ی 698 ق.مدنی و ماده ی 403 ق.تجارت در این خصوص ، ذمه ی ضامن به ذمه ی متعهد اصلی ضمیمه شده و داین (طلبکار) به هر یک از مدیون و ضامن یا به هر دو به طور همزمان برای مطالبه ی طلب خود می تواند مراجعه نماید. ( ضمان تضامنی عرضی ) لذا دادخواست مطالبه ی مهریه از ضامن می تواند همزمان با مطالبه ی مهریه از بدهکار اصلی به دادگاه خانواده تقدیم شود و نیازی نیست تا عدم پرداخت مهریه توسط زوج به اثبات برسد سپس علیه ضامن اقدام شود.

دسته ی سوم بر این باورند که : با استنباط از ماده ی 684 ق.مدنی می توان گفت: بعد از ضمانت شخص ثالث و واقع شدن عقد ضمان ، مدیون از دینی که بر عهده دارد رها می شود و ضامن تعهد می کند که آن را بپردازد. در واقع ، ذمه ی مدیون اصلی بری شده و ذمه ی ضامن به جای او در برابر طلبکار مشغول می شود. ( نقل ذمه به ذمه ) پس مدیون اصلی ( زوج ) نقشی ایفا نمی کند ، هر چند چون با منافع مدیون اصلی گره می خورد ، پای وی نیز وسط کشیده می شود.

پس ضامن در پرداخت مهریه نمی تواند پرداخت دینی که ضمانت نموده است را مشروط به عدم پرداخت بدهکار اصلی نماید و مطلقا ضامن پرداخت مهریه است. به نظر می رسد نظر این دسته به روح قانون و رویه قضایی نزدیک تر باشد.

نتیجتا در حالت کلی ، پدر شوهر هیچ وظیفه ای برای پرداخت مهریه ی عروس خود ندارد. اما اگر در عقد نامه ذکر شده باشد که "پدر شوهر ضامن زوج در پرداخت مهریه می باشد" دیگر نمی تواند از پرداخت این حق مالی سر باز زند و در صورتی چنین شرطی دارای اعتبار قانونی می گردد که پدر شوهر در شروط ضمن عقد ، چنین تعهدی را امضا یا مهر کرده و به صورت قانونی ضمانت پرداخت مهریه ی عروس خود را به عهده گرفته باشد.

می توان در مهریه ی عندالمطالبه ، عندالاستطاعة و مهریه ی بیش از 110 سکه نیز ضامن قرار داد.

در مهریه ی عندالاستطاعة ، ضامن پرداخت مهریه زمانی باید به تکلیف پرداخت عمل نماید که بدهکار اصلی به استطاعت رسیده باشد و الا درخواست و مطالبه ی مهریه از ضامن با توافق طرفین سازگار نمی باشد.

حق حبس زوجه در فرض ضمانت شخص ثالث از مهریه

آیا در وضعیتی که مهریه زوجه بر عهده شخص ثالث یا پدر زوج است ، حق حبس برای زوجه قبل از وصول مهریه از ضامن باقی است یا اینکه حق حبس مختص موردی است که متعهد آن زوج است نه ثالث؟

اطلاق ضمانت پدرشوهر از مهریه ، منصرف از نقل ذمه است و با تحقق عقد ضمان ، زوج در مقابل زوجه دینی ندارد تا زوجه برای مطالبه ی آن اقدام به حق حبس نماید چون یکی از شرایط تحقق حق حبس ، نقد بودن مهر است. وقتی که مهر وجود داشته باشد ولی موجل باشد ، زوجه حق حبس ندارد. پس می توان گفت در صورتیکه مهر اساسا به خاطر تحقق ضمان و براأت ذمه ی مضمون عنه ( زوج ) وجود خارجی نداشته باشد ، به طریق اولی زن حق حبس نخواهد داشد مگر اینکه طرفین به صورت ضم ذمه به ذمه توافق کرده باشند که در این صورت ، زوجه حق حبس خواهد داشت. بدیهی است دادگاه محترم باید بررسی نموده ،‌ ضمن مراجعه به شرط موجود ، اراده ی طرفین را کشف نماید. در غیر اینصورت و در صورتی که دادگاه نتواند اراده ی طرفین را کشف نماید ، بر اساس قواعد عمومی دادرسی ، مدعی ( کسی که ادعای ضمانت به شکل ضم ذمه را دارد ) باید اقامه ی بینه نماید.

ضمانت اجرای عدم پرداخت مهریه توسط ضامن

با مطالبه ی مهریه و عدم پرداخت توسط ضامن و نیز عدم اثبات اعسار وی از پرداخت مهریه ، می توان بر اساس ماده ی 2 قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی ، تقاضای بازداشت ضامن تا زمان پرداخت مهریه را نمود.

پرداخت مهریه توسط ضامن ، ذمه ی شوهر را به ضامن مشغول نموده و ضامن در صورتی که با رضایت زوج مهریه را ضمانت نموده و پرداخت کرده باشد ، می تواند برای وصول مبلغی که پرداخت نموده به بدهکار اصلی ( زوج ) مراجعه کند و اما اگر پرداخت مهریه توسط ضامن بدون اخذ اجازه ی متعهد و بدهکار اصلی باشد ، ضامن پس از پرداخت دین نمی تواند به زوج مراجعه نماید.

اعسار و ضمانت

ضامن پرداخت مهریه در هر صورت ، مسوول پرداخت مهریه می باشد و اگر مدعی اعسار از پرداخت مهریه ای است که ضمانت نموده باید اعسار خود را در دادگاه صالح با اثبات برساند.

مطالبه ی مهریه به نرخ روز و ضمانت

با توجه به اینکه ضامن ،‌ پرداخت مهریه توسط بدهکار را ضمانت کرده است ، پس مطالبه ی مهریه از ضامن به نرخ روز کاملا قانونی و بر مبنای عدل و انصاف است.

پرداخت کلیه ی خسارت های دادرسی و هزینه های پرداختی به وکیل نیز از باب تسبیب قابل مطالبه است.

فوت ضامن مهریه

ضمان عقد لازم است ، با فوت از بین نمی رود و از ورثه قابل مطالبه است.

در صورتیکه شخص ثالث ، تعهد به پرداخت مهریه نموده باشد ، مهریه به ذمه ی او باقی می ماند و با فوت او ، امکان مطالبه از ورثه ی ضامن متوفی وجود دارد.

چنانچه ضامن مهریه را در سند ازدواج تعهد ( ضمانت ) نموده باشد ، می توان با مراجعه به دوایر ثبت اسناد ، مهریه را مطالبه نمود. پس از صدور اجرایه ی ثبت و در صورتیکه ورثه ظرف مدت 10 روز از دریافت ابلاغیه مهریه را پرداخت نکردند ، ترکه مهر و موم و توقیف می شود و  در صورتی که اموالی برای توقیف وجود نداشته باشد ، پس از دریافت گواهی از دایره ی ثبت باید از طریق دادگاه اقدام نمود.

به نظر می رسد حقوق بازنشستگی و مستمری متوفی بعد از فوت متعلق به اشخاص صاحب حق است ( ورثه ای که شرایط دریافت آن را دارند ) و نمی توان بابت بدهی متوفی آن را توقیف نمود.

ضمانت شفاهی از مهریه

بحث ضمانت از مهریه در جایی است که ضامن ضمن نکاحنامه یا در نوشته ای دیگر ضمانت و قول پرداخت مهریه را نموده است که این امر جنبه ی حقوقی خواهد داشت.

حال اگر به صورت مکتوب نباشد ، برای مثال شفاهی بوده است یا به صورت تلفنی و در میان پیام و اس ام اس این امر تعهد شده است ، می توان با اثبات آن به وسیله ی ادله و شهادت شهود و یا اقرار صریح یا ضمنی ضامن ، ضمانت از مهریه را ثابت نمود.

نتیجه گیری

در جایی که شخص ثالث از مهریه ی توافق شده ضمانت کرده است ، با توجه به عدم وجود رویه ی قضایی واحد در این مورد در دادخواستی که تنظیم می شود ،‌ می توان هر دو نفر ( زوج و شخص ثالث ) را به دعوا فراخواند. به خصوص اینکه چگونگی درج متن تنظیمی در سند ازدواج دایر به ضمانت ، تفاسیر و استنباط های متفاوتی از قانون را می تواند به دنبال داشته باشد. دادگاه هم بسته به مورد ، هر دو طرف ( ضم ذمه به ذمه ) و یا فقط ضامن ( نقل ذمه به ذمه ) را محکوم می نماید.

در دادخواستی که تقاضای مطالبه ی مهریه شده باید به نکاحنامه ای که در آن ضامن ذیل مهریه را امضا کرده ، استناد گردد و یا اینکه اگر در توافقی جداگانه مثلا اقرار نامه ای جدا از مهریه ضمانت کرده باید در دادخواست تصریح و مورد استناد قرار گیرد.