حضانت فرزند – بررسی این موضوع در انواع جدایی و طلاق

                نگارنده: غلامحسین کهراری- (   کد 45337   )    

در زندگی مشترک برخی از حقوق قانونی و شرعی وجود دارد که زن و مرد موظف به رعایت آنها هستند، چه بسا احترام به حقوق طرف مقابل در زندگی موجب استحکام و پایداری می شود. علاوه بر حقوق زن و مرد حقوق دیگری هم برای فرزند مشترک آنها در زندگی وجود دارد، تامین نیازهای مالی و معنوی فرزند و فراهم نمودن امکانات تحصیل و ... از وظایفی است که برعهده پدر خانواده قرار می گیرد. نگهداری از فرزند مشترک در زمانی که زندگی جریان دارد و طلاق و جدایی اتفاق نیفتاده است می بایست از طرف زن و مرد نسبت به فرزند مشترک آنها رعایت شود.

زمانی که جدایی و طلاق برای زن و مرد اتفاق افتاد باید تکالیف قانونی و شرعی آنها هم تعیین و نحوه برقراری و اعمال آنها، توسط زن و مرد در طلاق توافقی و یا توسط مراجع قضایی در سایر روش جدایی و طلاق مشخص شود. برای توضیح حضانت فرزند نوع جدایی و طلاق تعیین کننده حضانت خواهد بود که در ادامه بحث به آن خواهیم پرداخت.

قانونگذار حقوقی را برای فرزند در زندگی قرار داده است که باید توسط والدین رعایت شود، همانگونه که توضیح داده امکانات تحصیل و نگهداری برای فرزند باید فراهم گردد، نیازهای مالی و معنوی فرزند از طریق پدر باید برطرف شود و این مهم در قوانین به صورت واضح و کامل قید گردیده است. در مواردی که جدایی و طلاق واقع می شود فرزند کماکان از حقوق قانونی و شرعی خود برخودار است و می بایست به گونه که صلاح فرزند در ان باشد برای وی برقرار گردد.

در مواردی که طلاق و جدایی به تقاضا و درخواست یکی از زن یا مرد در دادگاه اتفاق می افتد، حقوقی که در زندگی برای فرزند وجود دارد توسط دادگاه مشخص می گردد، از جمله حقوقی که اهمیت فراوانی برای آینده فرزند دارد حضانت و نگهداری فرزند است. مطابق با قوانین حقوقی و منابع شرعی حضانت فرزند در زمان جدایی و طلاق به هر زن و مرد تعلق می گیرد، قانونگذار ضمن توجه به وضعیت جسمی و جنسیت و نیازهای عاطفی و ... فرزند اقدام به تعیین حضانت برای فرزند در نزد مادر یا پدر نموده است.

در سالهای گذشته قوانینی وجود داشت که حضانت فرزند را برای مادر و پدر به این صورت مشخص نموده بود که: فرزند پسر در زمان جدایی و طلاق تا دو سالگی در نزد مادر تحت حضانت قرار می گرفت، بعد از دو سالگی حضانت فرزند پسر به پدر واگذار می گردید. فرزند دختر نیز به دلیل جنسیت و نیازهای اولیه برای رشد تا هفت سالگی حضانت وی به مادر تعلق می گرفت و پس از این سن تا زمان بلوغ هم حضانت فرزند دختر در اختیار پدر قرا داده می شد. اما با توجه به نیازهای عاطفی و تدابیر اندیشیده شده توسط قانونگذار، تغییراتی در قانون برای نحوه حضانت فرزند مشترک انجام گرفت.

مطابق با قوانین جدید خانواده حضانت فرزند مشترک در صورتی که والدین اقدام به جدایی و طلاق نموده باشند، به این شکل مشخص شده است که فرزند دختر و پسر تا سن هفت سالگی حضانت آنان در اختیار مادر قرار می گیرد. حضانت فرزند پس از سن هفت سالگی تا زمان بلوغ هم به پدر واگذار می گردد، پس از بلوغ فرزند می تواند انتخاب نماید که حضانت وی به پدر یا مادر تعلق گیرد. در زمانی که حضانت فرزند در اختیار مادر است حق و حقوق فرزند که نفقه فرزند نامیده می شود برقرار است و باید توسط پدر تامین و پرداخت گردد.

به عنوان نکته مهم و قابل ذکر باید اضافه شود که: پرداخت نفقه فرزند علاوه بر پرداخت نفقه زن از وظایف و تعهدات مرد است، چنانچه مرد در صورتی که از توانایی مالی برخوردار باشد و نفقه فرزند را مانند نفقه زن پرداخت ننماید، به عنوان ترک انفاق در صورت شکایت تحت تعقیب و مجازات حبس قرار می گیرد. والدینی که اقدام به طلاق و جدایی می نمایند باید به این مهم واقف باشند که، حقوق فرزند مشترک آنها باید به طور کامل برقرار باشد و عدم اقدام به تامین این وظیفه مجازات قانونی برای مرد در پی خواهد داشت.

مواردی که ذکر گردید در خصوص نحوه حضانت فرزند در طلاق به درخواست زن یا مرد می باشد، وجود نوعی دیگر از حضانت فرزند در طلاق و جدایی بستگی به انتخاب زن و مرد برای جدایی دارد. طلاق توافقی نوعی طلاق است که هم زن و هم مرد به صورت توافقی و با اختیار کامل برای اجرای آن اقدام می نمایند، برخلاف اقسام طلاق در طلاق توافقی کلیه حق و حقوق مربوط به زن و مرد و فرزند مشترک آنها توسط زن و مرد مشخص و تعیین می شود. دادگاه در این راستا ملاک برای صدور رای به طلاق و جدایی را وجود توافق در تمامی زمینه ها و حقوق موجود برای زن و مرد می داند.

زن و مرد می تواند تمام حقوق قانونی و شرعی خود را مورد توافق قرار دهند، علاوه بر این حقوق می بایست حقوق فرزند مشترک خود را نیز مورد توافق قرا دهند. وجود چنین توافقاتی است که زمینه پذیرش درخواست طلاق توافقی آنان را در دادگاه فراهم می نماید. در زمان اقدام برای طلاق توافقی چنانچه فرزند یا فرزندان مشترکی وجود داشته باشند، زن و مرد باید کلیه حق و حقوق آنان را تعیین و نحوه برقراری و تامین آنها را نیز به صورت کاملا" واضح و مناسب مشخص نمایند.

قانونگذار برای تعیین حقوق و نحوه حضانت فرزند در طلاق توافقی تاکیدات بسیاری دارد که موید این مطلب است که باید مصلحت فرزند در طلاق توافقی در نظر گرفته شود. زن و مرد می توانند نحوه حضانت فرزند را بر مبنای دستورالعمل موجود در این زمینه و یا برخلاف مقررات قانونی و با توافق مناسب مشخص نمایند، مبنای رای دادگاه برای اجرای طلاق توافقی وجود توافق در تمامی زمینه ها و تعیین کلیه حقوق موجود در زندگی مشترک از جمله حضانت فرزند مشترک خواهد بود.

عملا" دادگاه در طلاق توافقی اقدام به تعیین و مشخص نمودن حق و حقوق زن و مرد و فرزند آنان نخواهد کرد. رسیدگی در دادگاه خانواده به نحوه حضانت فرزند مشترک در طلاق توافقی بر مبنای توافق صورت گرفته توسط زن و مرد خواهد بود، مضاف بر اینکه می بایست مصلحت فرزند هم برای آینده در نظر گرفته شده باشد. به طور مثال در این گونه جدایی ممکن است که زن و مرد حضانت فرزند را برای مدت طولانی تر از آنچه که قانون مقرر کرده است در اختیار داشته باشند، و این مورد بستگی به توافق مابین آنها خواهد داشت. و یا اینکه حضانت به طور کامل به یکی از آنها واگذار شود، همانگونه که توضیح داده شد حضانت در این مورد معتبر بوده و بنا به توافق زن و مرد انجام می گیرد.

در مواردی هم که حضانت فرزند در اقسام طلاق و به درخواست زن یا مرد صورت گرفته است، مطابق با قوانین و مقررات موجود در این زمینه رفتار می شود. ممکن است در پذیرش و رعایت دستورالعمل های موجود در زمینه حضانت فرزند هم تغییراتی حاصل شود، بطور مثال زن شرایط حضانت و نگهداری فرزند را نداشته باشد و یا بواسطه ازدواج مجدد و یا عدم صلاحیت اخلاقی و ... صلاحیت حضانت فرزند از زن سلب شود. برای مرد هم در زمان حضانت فرزند مواردی از قبیل عدم صلاحیت در نگهداری و حضانت فرزند به دلیل اعتیاد و فساد اخلاقی و ... باعث می شود تا حضانت فرزند از طریق قانونی از مرد سلب گردد.

زمانی که حضانت فرزند در اختیار زن یا مرد قرار می گیرد، چنانچه هر یک از آنها به این امر معترض باشد و به دلایلی که قبلا" ذکر گردید همسر خود را صالح به نگهداری و حضانت نداند، می تواند از طریق اثبات در دادگاه شرایطی را فراهم نماید که حضانت به ایشان منتقل شود. شرایط قانونی که برای حضانت فرزند وجود دارد موید این مطلب است که نگهداری و حضانت فرزند باید در بهترین شرایط موجود و ممکن برای فرزند برقرار شود، همین موضوع باعث می شود تا  در صورتی که این مقررات رعایت نشود حضانت از زن یا مرد گرفته شود.

عدم آکاهی به حقوق قانونی و شرعی در زندگی مشترک باعث می شود تا زن و مرد در بسیاری از جهات نتوانند از این حقوق برخوردار باشند. اطلاع و شناخت راهکارهای قانونی برای اخذ حضانت فرزند در زمان جدایی و طلاق باعث می شود، علاوه بر برخورداری فرزند از مناسب ترین نحوه نگهداری و مراقبت، امکان ترقی و رشد برای آینده نیز برای فرزند فراهم شود. قانونگذار با توجه به حساسیت این موضوع و توجه به وضعیت فرزند، اقدام به تدوین قوانین و مقرراتی نموده است تا زن یا مرد در مواردی که حضانت فرزند در زمان جدایی و طلاق مورد مخاطره قرار می گیرد، این شرایط برای آنها فراهم باشد تا با اثبات ادعای خود نحوه حضانت فرزند را با نظر و صلاحدید دادگاه تغییر دهند.

وجود مقرراتی در خصوص حضانت فرزند باعث شده است تا زن یا مرد در زمانی که حضانت فرزند در اختیار آنها نمی باشد، بتوانند از حق ملاقات فرزند در این ایام برخوردار باشند. تعیین حضانت فرزند برای زن یا مرد به این معنی نیست که فرزند از حق ملاقات با مادر یا پدر خود محروم شود، بلکه این حق برای فرزند و والدین آنها توسط قانون به صراحت و روشنی قرار داده شده است. جلوگیری از ملاقات فرزند با پدر یا مادر در زمانی که حضانت وی در اختیار یکی از آنها است، در صورت شکایت و پیگیری مجازات قانونی دارد و در پاره ای از موارد موجب سلب حضانت از فرد خاطی نیز خواهد شد.