نحوه توارث اشخاصی که تقدم و تاخر زمان فوت آنان معلوم نیست

نحوه ارث بردن اشخاص از یکدیگر و نحوه محاسبه آن از موضوعات پیچیده و رایج و کاربردی در جامعه ما محسوب می شود که اکثر افراد جامعه با آن مواجه بوده و جویای پاسخ به سوالات خویش در این زمینه هستند یکی از این موضاعات پیچیده که در خصوص آن بین فقها و حقوق دانان اختلاف نظر وجود دارد نحوه توارث اشخاصی هست که در یک حادثه فوت نموده اند و تقدم و تاخر فوت آنان معلوم نیست، مصداق بارزی که میشود در این خصوص به آن اشاره کرد و در حال حاضر بیشتر در جامعه ما مشاهده می شود کشته شدن چند نفر یا تمام اعضای یک خانواده در یک حادثه تصادف می باشد بطوری که تعیین تقدم و تاخر فوت هر یک از کشته شدگان حتی توسط پزشکی قانونی نیز ممکن نبوده و این امر باعث ایجاد مشکل در نحوه توارث آنان از یکدیگر می گردد. قانون مدنی در ماده 873 به این امر پرداخته و اعلام داشته است که :« اگر تاریخ فوت اشخاصی که از یکدیگر ارث می برند مجهول و تقدم و تاخر هیچ یک معلوم نباشد اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمی برند مگر انکه موت به سبب غرق یا هدم واقع شود که در این صورت از یکدیگر ارث می برند.« همانطوری که ملاحظه می شود قانون مدنی طبق ماده مذکور تکلیف اشخاصی که تقدم و تاخر فوت آنان مجهول باشد مشخص نموده و مقرر کرده است که آنان از همدیگر ارث نمی برند لیکن قانونگذاردر قسمت اخیر ماده مذکور استثناء قائل شده و بیان نموده است که «...مگر انکه موت به سبب غرق یا هدم باشد...»و در واقع طبق قسمت اخیر ماده مذکور اشخاصی که تقدم وتاخر فوت آنان مشخص نباشند زمانی از همدیگر ارث می برند که فوت آنان به علت غرق شدن یا هدم باشد.

معنی هدم:هدم با فتح دال به خانه ویران شده و آنچه از لبه چاه خراب شده وبه داخل چاه ریخته باشد گفته می شود بنا براین با توجه به تعریف فوق عنوان هدم تنها به تخریب شدن یک ساختمان یا اجزای بنا مانند دیوار اطلاق می گردد به عبارت دیگر هدم به معنی زیر آوار ماندن می باشد.

سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا می توان قسمت اخیر ماده 378 قانون مدنی را به موارد دیگری مثل تصادفات نیز تعمیم داد یا خیر؟

در پاسخ به سوال مذکور نظریات مختلفی وجود دارد که در ادامه به نظریه مشورتی ارائه شده در این خصوص و نظر امام خمینی (ره )و رویه دادگاهها اشاره نموده و در پایان نیز صورتجلسه نشست قضایی استان یزد در خصوص موضوع آورده می شود:

نظریه مشورتی شماره 3086/7-61/6/1: طبق نص ماده873 قانون مدنی اگر تاریخ فوت اشخاص که از یکدیگر ارث می برند مجهول بوده و تقدم و تاخر هیچیک معلوم نباشد اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمیبرند مگر انکه موت به سبب غرق یا هدم واقع شود که در این صورت از یکدیگر ارث می برند و در مورد سوال چون فوت به سبب رانندگی و تصادف بوده و تقدم و تاخر فوت اشخاص معلوم نیست لذا از یکدیگر ارث نمی برند.

نظر امام خمینی (ره): ایشان در کتاب تحریر الوسیله آورده است:«اگر دو نفر بمیرند و در همزمانی مرگ و یا تقدم و تاخر آن شک باشد و تاریخ آن هم معلوم نباشد، پس اگر سبب مرگ آن ها غرق شدن یا هدم (فروریختن ساختمان )باشد بدون اشکال هریک از آنها از دیگری ارث می برداگر سبب آن ،هر سببی غیر از اینها باشد یا مرگ طبیعی باشد یا در اسباب مختلف باشند،آیاحکم به قرعه یا مصالحه می شودیا حکم آن همان حکم غرق شده و مهدوم علیهم است ؟چند وجه وجود دارد که قول قوی تر ،قول اخیر است.

طبق نظر امام خمینی (ره) در فرض سوال هم همان حکم مربوط به غرق شدن یا هدم جاری می شود در واقع طبق نظر ایشان در تصادفات نیز اعضای یک خانواده که در یک حادثه فوت نموده اند و تقدم و تاخر زمان فوت آنان مجهول هست از یکدیگر ارث می برند.

رویه قضائی :در عمل نیز بیشتر محاکم طبق نظر امام خمینی (ره) عمل نموده و در صدور احکام مربوط به دیه کشته شدگان ناشی از تصادفات و گواهی های حصر وراثت از فتوی امام خمینی(ره)تبعیت می کنند و بیمه ها نیز در پرداخت دیه تصادفات طبق فتوای مذکور عمل می کنند.

صورتجلسه نشست قضائی مورخ 5/10/1380استان یزد

موضوع

 مصادیق قانونی و شرعی در خصوص تحقق قاعده توارث در فوت همزمان ناشی از تصادف  پرسش

 کسانی که در ارتباط با تصادف کشته می شوند و تقدم و تاخر فوت انان معلوم نیست آیا مورد از مصادیق غرق و هدم است؟و با توجه به قسمت اخیر ماده 873 قانون مدنی و صدر مسئله سوم کتاب تحریر الوسیله جلد 2 ص 401 در مورد میراث ،تابع مقررات غرقی و مهدوم تلقی می شود؟

 نظر هیئت عالی

 این سوال در دو کمسیون تخصصی مطرح شده است:نشست قضایی (4): با عنایت به اصل 167 قانون اساسی و با توجه به فتوای امام (ره)مورد را می توان از مصادیق هدم و مشمول قسمت اخیر ماده 873 قانون مدنی دانست نشست قضایی(1): مرگ همزمان عده ای در حوادث رانندگی و سقوط هواپیما و انهدام کشتی به لحاظ وجود وجه مشترک این گونه حوادث و اینکه اثبات تقدم و تاخر فوت هریک از فوت شدگان امکان پذیر نیست،در حکم هدم است و قانونگذار نیز تاکید برهدم بنا، نداشته تا قائل به تفسیر محدود و مضیق شویم به نظر می رسد در جامعه کنونی،افراد به لحاظ اشتغاالت گوناگون ناگزیرند اگر چه به طور موقت اوقاتی را در این گونه وسایط نقلیه سپری کنند، به تعبیری این وسایل محل استقرار مشترک موقت آنان محسوب می گردد.بنابراین،چنانچه هواپیما یا اتومبیل یا کشتی در اثر عوامل مختلف دچار سانحه شوند که این سانحه منجر به فوت عده ای شود آنان در صورت خویشاوندی با توجه به قواعد ارث از همدیگر ارث می برند

نظر اکثریت

تصادف جز هدم حساب می شود پس از هم ارث می برند.

نظر اقلیت ماده 1024 قانون مدنی اصل کلی ماده 873 قانون مدنی را بیان می کند در ماده 1024 قانون مدنی تصریح شده که اگر اشخاص متعدد در یک حادثه تلف شوند فرض بر این می شود که همه آن ها در آن واحد مرده اند و مفاد این ماده مانع اجرای مقررات مواد 873 و 874 نخواهد بود وقتی همه همزمان باهم فوت کرده اند این شرط نیست بلکه زنده بودن وارث در حین فوت مورث شرط است پس تصادف از مصادیق هدم نیست.بنا براین،قاعده کلی این است که افرادی که بین آنها توارث است اگر تاریخ فوت آن ها از نظر تقدم و تاخر معلوم نباشد از هم ارث نمی برند و دو مورد استثناست یکی غرق و دیگری هدم.نظرهای ابرازی:نظر اول:پاسخ مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه-مسئله مطروحه جزءمسائل اختلافی بین فقهای معظم شیعه است.در بین فقهای سلف،بزرگانی همانند شیخ طوسی ،ابن جنید،ابن حمزه و ابی الصالح در این مسئله قائل به توارث و تسری حکم هدم و غرق هستند.برخی دیگر همانند علامه در مختلف الشیعه شهید ثانی و مولف جواهر الکلام،در مواردی که سبب مرگ غیر از هدم و غرق باشد قائل به عدم توارث شده اند.صاحب جواهر این قول را به اکثر فقهای امامیه نسبت داده است و بعضی از فقها همانند محقق حلی و صاحب ریاض در این مورد توقف کرده اند. با این همه، فقهای معاصر ضمن اشاره به وجود دو قول، اکثراً قائل یه توارث شده اند و در اسباب دیگری همانند حریق( آتش سوزی )، قتل در معرکه افتراس سبع( دریده شدن توسط حیوان درنده)، حادثه تصادف اتومبیل یا حادثه هواپیما، در صورتی که تقدم و تأخر فوت آنها نامعلوم باشد حکم هدم و غرق را جاری دانسته اند و مرگ عادی( حتف انف) را استثنا کرده اند. البته فقهایی مانند امام خمینی (ره) آیات عظام سیستانی و سبزواری ضمن فتوا به توارث در غیر حالت هدم و غرق، جهت احتیاط تصالح را مطلوب دانسته اند. نظر دوم: پاسخ اداره کل حقوقی و تدوین قوانین قوه قضاییه :«با توجه به اینکه در قانون مدنی تعریف خاصی از هدم نشده است مورد استعلام را می توان از مصادیق هدم و مشمول قسمت اخیر ماده 873قانون مدنی دانست، فتوای حضرت امام(ره) نیز چنین است. نظر سوم: هدم در واقع به معنای منزل است . موت هدمی مثل آوار در زلزله مصداق پیدا می کند اما اینکه ماشین در حکم خانه حساب می شود یا خیر باید به عرف رجوع کرد. شخص همان تصرفاتی که در خانه دارد در ماشین نیز دارد. به نظر می رسد که ماشین در حکم خانه حساب می شود . هدم یعنی خون مقتول را به هدر دادن( مهدورالدم نمودن) اما هَدَم به معنای منزل و مقبره است . گروهی معتقدند مورد غرق و هدم حصری نیست بلکه تمثیلی است پس شامل تصادف و سایر حوادث هم می شود در تحریرالوسیله امام سه قول فقهی وجود دارد: 1-به قرعه 2 -به مصالحه 3 -تصادف از مصادیق هدم محسوب می شود. پس بین اشخاصی که توارث است اگر در یک حادثه تلف شوند و تقدم و تأخر آن ها معلوم نباشد از یکدیگر ارث می برند و در مورد تصادف چون قانون ساکت است باید به فقه مراجعه کرد.