ودیعه چیست و چه تفاوتی  با آنچه در عرف به عنوان امانت میشناسیم دارد؟

قطعا تا به حال عباراتی که الان نام میبریم به گوشتان خورده است.ودیعه,عاریه,امانت,امین

امانت دادن مالی به دیگری در زبان عرف میتواند دو معنا داشته باشد که با مثال هرکدام را توضیح میدهیم

در معنای اول عرفی اقای الف اتومبیلش را به برادر زاده اش امانت میدهد تا با آن به سفری سه روزه برود و بازگردد,یا اقای ب برای انجام پروژه ای لپ تابش را به دوستش امانت میدهد!

در واقع اقای الف و اقای ب مال خود را به غیر میسپارند که ان شخص از مال آنها _در واقع از منفعت آن مال_ استفاده کند و این معنا موضوع بحث ما نیست بلکه در بحث عاریه,اجاره,حق انتفاع مطرح میشود و میتوان آن را تفصیلا توضیح داد

به معنای دوم عرفی امانت میپردازیم

آقای الف قصد رفتن به سفری طولانی مدت دارد که نمیتواند حیوان خانگیش را با خود ببرد.بنابراین آن را به برادر زاده اش میسپارد تا در غیاب آن از آن نگهداری کند

آقای ب باید هرچه سریعتر خود را به مغازه ی در حال بسته شدن برساند اما کوله پشتی سنگین او مانع دویدنش میشود بناباین آن را لحظه ای به دست دوستش میسپارد تا به سمت مغازه بدود!

چه تفاوتی میان معنای اول و دوم بود؟در اولی مالی را به دیگری دادیم تا از آن استفاده کند اما در مثال دوم مالی را به دیگری سپردیم تا تنها از آن نگهداری کند!حقوق به عملی که در معنای دوم عرفی امانت مثال زدیم _ودیعه_ میگوید.البته مثال های ما صرفا اعمالی بدیهی و غیرقابل نیاز به انعقاد قرارداد کتبی بود اما در صورت کشته شدن حیوان خانگی اقای الف به دست برادرزاده اش یا سرقت جنسی از درون کوله پشتی اقای ب همان قواعدی اجرا خواهد شد که بر روی ودیعه های مقرر شده در قرارداد های رسمی اجرا میشود پس برای به وجود آمدن قراردادی تحت عنوان ودیعه نیاز به انعقاد رسمی و نوشتن و امضای هیچ یک از اشخاص نیست تنها کافیست که مالی از طرف یکی به دیگری سپرده شود  و او نیز نگهداری از آن را قبول کند,بدون هیچ تشریفات دیگری مقررات ودیعه در این فرایند ساده به جریان می افتد!

ماده 607 قانون مدنی: ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد برای آنکه آن را مجاناً نگه دارد. ودیعه‌گذار مودع و‌ ودیعه‌گیر را مستودع یا امین میگویند.

کمی این ماده ی قانونی را میشکافیم:ودیعه عقد است بنابراین شرط صحیح بودن آن درخواست مودع_ودیعه گذار_ و قبول مستودع_ودیعه گیر_ است که آن را به اسم امین هم میشناسیم و چه بسیار قواعدی در خصوص امین در قوانین و مقررات مختلفی غیر از این بحث به آن پرداخته اند.    بنابراین اگر برادر زاده ی آقای الف نگهداری حیوان خانگی را نپذیرد و حیوان از گرسنگی تلف شود مسئول نیست چون از ابتدا ودیعه ای شکل نگرفته است.و همچنین هیچ الزامی به رعایت زمان مورد توافق برای نگهداری وجود ندارد.مودع هرموقع بخواهد میتواند مالش را از مستودع تحویل بگیرد.و مستودع  هر موقع بخواهد میتواند اعلام کند که توانایی بیش از این نگهداری مال را ندارد و به این صورت عقد ودیعه فسخ شود.اما نکته ای که اینجا وجود دارد در رابطه با آنست که اگر مالک در هنگام اعلام فسخ مستودع قابلیت دریافت مال را نداشته باشد تکلیف چیست؟

در اینجا به تعریف امین مالک و امین شرعی میپردازیم.امانت مالک همان مستودع است اما وقتی قرارداد فسخ میشود و یا به هر دلیلی دیگری ادامه پیدا نمیکند مستودع از امین مالک تبدیل به امین شرعی میشود.یعنی حق ندارد مال را به حال خود واگذارد تا تلف یا دزدیده شود بلکه باید آن را به کسی که اجازه اخذ و تصرف مال را دارد بسپارد.و این کار را باید هرچه سریعتر انجام دهد چرا که اگر مهلت زمان عرفی از آن بگذرد وی از امین شرعی تبدیل به متصرف غاصب میشود و لفظ امانت به کلی از بین خواهد رفت.

و اینکه ودیعه در صورت فوت یکی از اشخاص یا محجور شدنش از بین میرود و در آن صورت هم حکم امین شرعی برقرار خواهد شد.نکته:اگر طرفین قراداد ودیعه خود را ضمن عقد لازمی شرط کنند تنها حق فسخ است که از بین میود و همچنان ودیعه به فوت یا محجوریت از بین خواهد رفت.

نکته ی بعدی آنکه طبق تصریح قانون ودیعه رایگان است و اگر مابه ازایی برای نگهداری مال پرداخت شود دیگر از مقررات تحت عنوان ودیعه خارج میشود مگر انکه در پیمان و عقد جداگانه ای مبلغب تحت عنوان حق الحفاظه یا پاداش برای امین در نظر گرفته شود.چرا که این عنوان با این قالب دیگر جنبه فرعی پیدا میکند و بخشی از قرارداد ودیعه محسوب نمیشود که بتواند ماهیت قرارداد را از بین ببرد.

و نکته ی آخر آن است که لازم نیست حتما مال به دیگری_تحویل شود_ تا ودیعه برقرار گردد هرچند ظاهر ماده ی قانون کمی گیج کننده است اما ودیعه در واقع _نیابت دادن_ به شخصی برای نگهداری از مال است و نیازی به تحویل ندارد صرف توافق کافیست همانند انکه حیوان خانگی اقای الف در خانه ی خودش باشد و برادر زاده اش فقط بای روزی یک بار به خانه ی عمویش مراجعه کرده و به حیوان آب و غذا بدهد