مفهوم خانواده :

خانواده در میان  اهل لغت به معنای  خاندان ، دودمان، خیل خانه، تبار،دوده ،اهل خانه و اهل البیت آمده است.( لغت نامه دهخدا) ازنظر حقوقی ، خانواده عبارت است  ازمجموع اشخاصی  كه به واسطه  قرابت بهم بستگی دارندواین خویشاوندی رابطه ای است كه از نسب  یانكاح یا رضاع حاصل می شود وخود  نكاح ، عقدی است  كه به واسطه آن زن  و مرد به قصد  مشاركت در زندگی  وتعاون  بایكدیگر قانوناً متحد شده اند واین  تعریفی است  كه حقوقدانان  ما تقریبا به طور هم آهنگ  از نكاح نموده اند.( دعاوی  خانوادگی ، عارفه  مدنی كرمانی، تهران، انتشارات  مجد، چاپ اول، جلد اول)

خانواده به معنای  عام ، یاخانواده گسترده عبارت ازگروهی است مركب  ازشخص وخویشان نسبی همسر او ، گروهی كه ازیكدیگر  ارث می برند. (مختصر  حقوق  خانواده ،دكتر سید حسین صفایی  ، اسد الله  امامی ، تهران ، انتشارات  میزان، چاپ هشتم 1384) .ضابطه  این خانواده  ، همان ارث بردن است. (حقوق  مدنی، دكترناصر كاتوزیان ،تهران ، انتشارات بهمن برنا ،چا پ ششم، 1382، جلد اول)

به هر حال  ،خانواده  به معنای گسترده  درقدیم اهمیت بیشتری داشته ولی درعصر جدید اهمیت  خود را تاحد زیادی از دست داده است.  خانواده  به در معنای هسته ای آن و در فضای امروزی ، عبارت از زن  وشوهر وفرزندان  تحت سرپرستی  آنها ست كه معمولا  باهم زندگی می كنند وتحت ریاست شوهر وپدر هستند . معیار ضابطه  تشكیل این خانواده  همان ریاست یك شخص براعضای آن است. (حقوق  مدنی ،دكترسید حسن امامی ،تهران ،انتشارات كتابفروشی اسلامیه، چاپ دوازدهم  ،جلد پنجم، 1376)

اهمیت خانواده :

خانواده ، از قدیمی ترین  ومهم ترین گروه است كه از آغاز بشر وجود داشته است. خانواده ، اولین جمعی است كه انسان  در آن وارد می شود وآداب ورسوم اخلاقی را از آن می آموزد .خانواده ، درحفظ وگسترش  قدرت ملی نقش موثری را ایفا می كند به بیان دیگر ، رابطه ای نزدیك بین قدرت ملی وخانواده  وجود دارد وسستی وتباهی  خانواده ها  انحطاط  ملت را به دنبال می آورد  ونیزتاریخ  از سستی خانواده دردوره های انحطاط خبر می دهد . خانواده ا زنظر  اقتصادی  نیز نقش مهمی را در طول تاریخ ایفا كرده است، مخصوصاً  در كشور ماهنوز  اكثر واحدهای كشاورزی  باهمكاری  وخود یاری  اعضای خانواده  اداره می شوند. خانواده، از جهت  دیگر نیز دراقتصاد كشور موثر است ، كسی كه دارای خانواده است به زندگی  وفعالیت های اقتصادی علاقه بیشتری نشان می دهد بیشتر كار می كند  ودرآمد بیشتری  به دست می آورد . (حقوق مدنی ،اشخاص  ومحجورین ،دكتر سید حسین صفایی  ودكتر سید مرتضی قاسم  زاده ،تهران ،انتشارات وزارت  فرهنگ  وارشاد اسلامی ،  چاپ هشتم ، 1382 ،جلد اول)

خانواده از لحاظ  اجتماعی :

خانواده، اولین مكتب شایسته ای است كه انسان آنرا اجتماعی  بار می آورد ودر آنجا حس از خود گذشتگی ومفهوم تعاون را فرا می گیرد  وبرای شركت  درگروه های  بزرگتر آماده می شود. همبستگی  اخلاقی ، اجتماعی در خانواده سبب میشود كه درروابط  زوجین علاوه  بر تمایلات  جنسی ،روابط  آمیخته با اخلاقیات  وعواطف  وتعاون یگانگی  به منظور  تحكیم  مبانی انسانی ایجاد شده وكانون مقدسی  به منظور تامین  سعادت  افراد خانواده و نتیجتاً پیشرفت اجتماع  به وجود آید. ( دكتر عبد الرسول  دیانی ، وكالت  در طلاق، شیوه ای  برای تعدیل  حق انحلال  یك جانبه ،مجله دادرسی ،سال  1379، دوره  چهارم ،شماره 24 )

تعریف ازدواج :

نكاح یا ازدواج درقانون مدنی ایران وبسیاری از كشورها تعریف نشده است . نكاح  درلغت به معنی ضم(پیوستن) است ودر اصطلاح  حقوقی می توان  آن راچنین  تعریف كرد : نكاح قرار دادی است  كه به موجب آن  زن ومرددر زندگی  با یكدیگر  شریک ومتحد شده ، خانواده  ای تشكیل  می دهند.

بعضی ازاستادان  حقوق درتعریف  نكاح گفته اند : نكاح عبارت از ، رابطه حقوقی است  كه به وسیله عقد بین مرد وزن  حاصل می گردد  وبه آنها حق می دهد كه تمتع جنسی ازیكدیگر ببرند .

البته تمتع جسمی ازمهمترین  اغراض نكاح است وشاید مهم ترین  هدفی است كه اشخاص  را به عقد نكاح  وا می دارد ولی اغراض  دیگری مانند توالد وتناسل  وهمكاری درزندگی  نیز در نكاح وجود دارد .

بعضی ازحقوقدانان  اسلامی نكاح را چنین  تعریف كرده اند: نكاح، عقدی است كه به هر یك از زوجین  حق استمتاع  ازدیگری را به وجه  مشروع می دهد . اگراستمتاع  را دراین تعریف  به معنی عام  وشامل هرگونه  بهره گیری  بدانیم تعریف مذكور به جا وقابل قبول خواهد بود.(دكتر فرشته ماهوتی زرعی،وكالت  از زوجین،  مجله دادگستر، سال 1379،دوره چهارم ،شماره  4)

تاریخ خانواده و اشکال آن :

خانواده یگانه سازمان اجتماعی که بادوام و همگانی است و از دیرباز در زندگی بشرهای ماقبل تاریخ وجود داشته و حتی قبل از عبادتگاه و دولت و هر سازمانی که برای تمرکز فعالیت آدمی بوجود آمده است ، می باشد. گرچه در طول تاریخ خطراتی برای آن پیش آمده و بر اثر آن نزدیک بوده است که خانواده از بین برود ولی چون روابط انسانی در این سازمان بیشتر و بهتر از سایر روابط دیگر برآورنده مهمترین خواستهای حیاتی اوست ، لذا این امر موجب شده که این سازمان بتواند بکار مستمرش ادامه دهد و از جمع به پراکندگی نگراید. مردم شناسان میگویند: علت استمرار و دوام خانواده از آن است که در خانواده روابط اجتماعی به بهترین وجهی حوائج آدمی را برمی آورد و رفع نیازمندیهای او در هیچ رابطه ای بغیر این رابطه به این خوبی و آسانی امکان پذیر نیست. روابط آدمیان و اشکال خانوادگی ، بستگی بقدرت خاص انسانی دارد و شکل آن در ادوار مختلف متفاوت است. صاحبنظران را نظر این است : در هر زمان و مکان خاصی شکل هر سازمان اجتماعی (که خانواده نیز یکی از آنهاست ) در حقیقت شکلی است که از برخورد احتیاجات کلی بشر با درنظر گرفتن شرایط موجود خاص حاصل میشود و این شکل با تغییر شرایط عوض می گردد و نیز اگر احتیاجاتی که زیربنای جامعه است تغییر پذیرد، شکل خانواده نیز تغییر خواهد کرد. با بیان این قاعده همواره میتوان اشکال متفاوت و متغیر خانواده ها را تشخیص داد. بسیاری از دانشمندان قرن نوزدهم بر این بوده اند که اشکال فعلی خانواده مترقی ترین شکل آن میباشد،شکلی که در نیم قرن بعد تغییر یافت. برحسب تشخیص آنان اشکال خانواده در طول تاریخ بدین گونه بوده است :گروههای مختلط، خانواده های پدرسالاری با چند زن ، مادرسالاری و خانواده های مرکب از پدر ومادر و بچه ها البته با تغییراتی اندک. آنچه در اینجا باید گفت این است : تفاوت موجود بین فرق مختلف خانواده ها در سرتاسر جهان بیشتر بستگی بتاریخ و فرهنگ آنها دارد تا بستگی به قضایای بیولوژیکی.

خانواده در اسلام :

اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز برای خانواده قداست و منزلت خاصی قایل شده است . به نحوی که بنا و نهادی با آن قابل مقایسه نیست . تعبیراتی که در قرآن و روایات درباره خانواده به کار رفته است ، به خوبی این مدعا را روشن مینماید . خدای سبحان ، در آیه 21 سوره مبارکه نساء ، از پیوند ازدواج که موجب تشکیل خانواده می شود به" میثاق غلیظ" یا پیمان محکم یاد نموده است . در آیه 72 سوره مبارکه نحل ، خانواده" نعمت الهی" نامیده شده است و نیز رسول گرامی اسلام آن را محبوبترین و عزیزترین بنا نزد خدای سبحان توصیف کرده و فرموده که هیچ بنایی محبوب تر از ازدواج نزد خداوند متعال ، بنا نگردیده است.

کارکردهای خانواده در اسلام :

خانواده با توجه به ظاهر برخی از آیات قرآن ، کارکردهای فراوانی دارد . در نگاه قرآن ، خانواده فراموشخانه رنجهای روزانه است . آیه21 سوره مبارکه روم خانواده به اعتبار وجود همسر در آن ، مایه سکون و آرامش معرفی گردیده است . تعبیر" لتسکنوا" در این آیه مبین علت خلقت همسر برای انسان است . بنابراین انسان در کنار جنس مخالف (همسر) آرامش می یابد . کارکرد دیگر خانواده از نگاه قرآن ، آیه " وانکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و..." میباشد که خانواده را مأمنی برای ارضای مشروع غریزه جنسی دانسته است . زیرا ازدواج یگانه راه ارضای مشروع و صحیح غریزه جنسی است . سومین کارکرد ، معرفی خانواده به عنوان کانون مهر و محبت است که خداوند متعال در آیه 21 سوره مبارکه روم این نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن را بیان فرموده است .

کارکرد دیگر بقای نسل است . انسان دارای میل طبیعی و غریزی به بقا میباشد و بقای خود را در تداوم نسل می بیند . در یک رابطه آزاد جنسی زاد و ولد صورت خواهد گرفت ، لکن نسل ها مشخص نخواهد بود.خداوند در آیه 72 سوره مبارکه نحل داشتن خانواده را تضمینی برای داشتن نسلی متمایز معرفی می کند .

کارکرد دیگر پرورش نسلی صالح در خانواده است . فرزندانی که محصول پیوند زن و مرد هستند ، برای پرورش سالم و صالح نیاز به یک کانون مناسب دارند و خانواده این بستر را فراهم می نماید که در آیه " قوا انفسکم و اهلیکم نارا" به آن اشاره گردیده است .

کارکردهایی که بیان گردید خانواده را یک نهاد بی بدیل ساخته است . به عبارت دیگر ، نقش خانواده در تامین نیازهای طبیعی زوجین به گونه ای است که هیچ چیز نمی تواند جانشین آن گردد .

اگر نیاز زن و مرد به یکدیگر تنها برای ارضای غرائز جنسی باشد ، این مقصود در روابط آزاد جنسی نیز تامین می شود و تشکیل خانواده و پذیرش مسئولیت های آن بیهوده مینماید . ارتباط غیر مشروع ، میل جنسی انسان را برای لحظات کوتاهی برآورده می سازد ولی به هیچ وجه قادر به ایفای کارکردهای فراوان خانواده نمی باشد ، بلکه زیانهای جبران ناپذیری را نیز به دنبال دارد و به همین دلیل اسلام آن را نمی پذیرد .(اهداف و کارکردهای خانواده در اسلام، سبک زندگی رضوی ، ازدواج و خانواده، فعّالی، محمد تقی، بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع)، مشهد ، 1394، چاپ اول)

اصول حاکم بر خانواده در اسلام :

دین اسلام و کتاب آسمانی ما قرآن نیز ، موضع خود را قبال مساله استحکام خانواده و جلوگیری از سستی و انحلال آن به خوبی بیان کرده است . قرآن با بیان اصول و رعایت آن ، راه استحکام خانواده و سعادت دنیا و آخرت را برای انسانها مشخص کرده است . اصولی مانند اصل محبت (آیه 21 روم) ، اصل شفقت(آیه 25-26 طور) اصل مغفرت (آیه 14 تغابن) ، اصل امانت (آیه 34 نساء) ، اصل داوری و حکمیت ( آیه 35 نساء) ، اصل وفاداری در اخلاق جنسی که شامل کوتاه نمودن نگاه (آیه 31-32 نور) پوشیدگی بدن (آیه 59 احزاب) خودداری از گفتار و رفتار تحریک آمیز (آیه 32 احزاب) می باشد ، را بیان کرده است. (قرآن و اصول حاکم بر روابط اعضای خانواده،مهدوی کنی،صدیقه، تهران ، دانشگاه امام صادق (ع))

تاریخ خانواده در غرب :

قرن بیستم، قرن بلاهای زاده بشر برای خود است، قرنی که جنگ های جهانی آن، میلیون ها نفر را به خاک و خون کشید و جنگ سردش هزاران نفر را به آغوش مرگ خاموش انداخت. اما فجایع قرن بیستم تنها نشأت گرفته از کنش- واکنش های سیاسی نبود، بلکه فسادهای اخلاقی و انحرافات جنسی نیز فجایعی ضد بشری به بار آوردند، فجایعی که اثرات آن نیز با گذر زمان شدت می یابد. سقوط هیتلر و پایان جنگ جهانی دوم برابر شد با ظهور نسلی به نام "نسل فرزندان نامشروع". در حقیقت پایان جنگ جهانی از یک سو باعث تصرف کشورهایی همچون آلمان توسط سربازان بیگانه شد. کشورهای که به واسطه لشکرکشی حاکمانشان میلیون ها نفر از مردان جوان خود را از دست دادند، تلفاتی که ترکیب جنسیتی این کشورها را به طوری جدی به سمت سنگینی کفه به سمت زنان بالا برد. از سوی دیگر با پایان یافتن این جنگ افشاگری های تکان دهنده ذهن مردم را درگیر خود کرد، افشای فجایع انسانی مانند قتل عام لهستانی ها توسط شوروی، قتل عام چک ها توسط آلمان ها و کشته شدن میلیون ها سرباز باعث فروریختن تمام ارزش های اخلاقی و مسیحی در جامعه غرب شد.

با فروپاشی تمام ارزش های اخلاقی به جا مانده از عصر مسیحیت و فلاسفه اخلاق مدار غرب در نیمه ابتدایی این قرن، در پایان آن نیز، روشنفکران غربی با ارائه توجیه و عرفی سازی انواع مفاسد و انحرافات از قبیل همجنس گرایی، هم خانگی، رفتارهای جنسی بی قاعده و ... باعث فروریختن تمام زیرساختهای اخلاقی جامعه خود شد.

این فروپاشی اخلاقی، نوک پیکان را به سمت مهمترین نهاد اجتماعی یعنی نهاد خانواده نشانه رفت. خانواده که حلقه نخستین تشکیل یک جامعه انسانی و نخستین مرکز آموزش و تربیت نسل آینده جامعه است و نسل آینده کنش و واکنش های اجتماعی خود را در این نهاد فرا می آموزد، فلذا سلامت و صلابت اخلاقی این نهاد، نسلی فرزانه و مسالمت جو را تحویل جامعه می دهد و در فقدان این گزاره ها، جامعه در آینده با نسلی پرخاش گر و ستیزه جو روبرو خواهد شد.(نگاهی تحلیلی به فروپاشی خانواده در غرب  )

 اصول حاکم برخانواده در غرب :

تعریف خانواده از نگاه غرب مبتنی بر اومانیسم و فمینیسم بنا شده است و تفاوت های ذاتی بین زن و مرد را نادیده می گیرند .

این وضعیت جامعه شناسی موجود است که به اصطلاح فارغ از ارزش بحث میکند . در نگاه جامعه شناسی جدید غرب ، اساس بر اصالت فرد می باشد و منافع شخص در اولویت است . تشکیل خانواده های غیر رسمی و غیر متعارف  در غرب به دلیل عدم تمایل به پایبندی زن و مرد در چارچوب خانواده و تنوع طلبی در روابط نامشروع ، مبتنی بر همین دیدگاه اصالت فرد  و در اولویت قرار دادن منافع شخص می باشد .

بحران فروپاشی خانواده در غرب ریشه در مجموعه ای از عوامل مختلف تاریخی همچون جنگ ها ، تحولات اجتماعی و بحران های اقتصادی و دگرگونی عمیق ارزش های فرهنگی دارد .

در فاصله کوتاه سه دهه ، خانواده سنتی تقریبا ناپدید میشود و ارزش ها و هنجارها تغییر می یابد و شعارهای جامعه کنونی غرب ، رشد خود محوری و رضایت فردی را اساس خانواده و اجتماع قرار می دهد . نظریه های اومانیستی که بر رشد و خویشتن یابی تاکید می کند بر نظریه های قبلی که راه حل سازگاری را برای فائق آمدن بر مشکلات توصیه میکنند ، پیروز شدند.

یک چالش به مراتب مهم تر در برابر ارزش های خانواده سنتی حرکت جنبش آزادیخواه زنان  یا فمینیست ها بودند . مردود شمردن انتظارات اجتماعی از زنان به عنوان همسر و مادر و تسلیم در مقابل نیازهای شوهر و فرزندان ، تاکید بر بالا بردن آگاهی زنان از نیازها و توانایی های خود ، کمرنگ کردن اهمیت نقش مادری و خانه داری از ویژگی های این جریان می باشد .

انواع خانواده در غرب :

در دنیای متغیر امروز که گویی کمتر چیزی را می توان یافت که بدون دگرگونی بماند ، تغییر خانواده را هم در برگرفته و تغییرات عمده ای در آن ایجاد شده است . تا جائیکه اندیشمندان اجتماعی با توسل به تقلیل گرایی کارکردهای خانواده را به یکی دو مورد تقلیل دادند و به تعریف مجدد خانه و خانواده پرداختند . آنها تعریف خانواده را گروهی از افراد که زیر یک سقف هستند و تحت مدیریت یک فرد می باشند و انگیزه جنسی و زندگی در یک خانه را اوج تعریف یک خانواده می دانند .

در عصر حاضر، خانواده از دید مبانی اجتماعی منحرف غربی سه گونه است:

الف) حالت زوج - زوج: متشکل از دو مرد همجنس گراست. در این حالت انحرافات جنسی بیشتر در ابعاد روان شناختی بروز پیدا می کند و افراد مشمول آن، مردان مبتلا به اختلال عشوه گری و شخصیت نمایشی هستند که گسست هویتشان موجب ایجاد چنین انحرافی در آنان شده است.

ب) حالت زوجه - زوجه: متشکل از دو زن همجنس گراست. طی آن خانواده از همبستری و هم پیمانی دو فرد مؤنث که شرع اسلام آن را با عنوان حرام "مساحقه" یاد می کند، تعبیر می شود.

ج) حالت زوجه-زوج: تنها حالت شرعی، اخلاقی و حتی انسانی در بین حالات نامبرده است که مبتنی بر ارزش های بشری و سلامت اخلاقی شکل گرفته است.

لذا در حال حاضر  نهاد سنتی- اخلاقی خانواده در غرب در مسیر فروپاشی قرار گرفته است. در حقیقت هم اکنون سونامی طلاق، فرزندان نامشروع، خیانت جنسی و ... حاکی از تضعیف این نهاد در غرب است. اما تضعیف نهاد خانواده در غرب بنا به دلایلی اتفاق افتاده است.

علل تضعیف خانواده در غرب :

1- مسائل و مشکلات اقتصادی غرب و عدم ازدواج جوانان به خاطر مسئولیت مالی و فشارهای اقتصادی

2- زوال کلیسا و توسعه گروه های شیطان پرستی و ترویج عرفان های کاذب شرقی و ارائه تصویر خشونت بار از دین و مخالفت با عقود و ارزش های اخلاقی و دینی مانند ازدواج و پیروی از مکاتب علوم انسانی با برداشتی مادی گرایانه و بی قید و بندی جنسی

3- تغییر سبک زندگی و تفسیر جدید برای خانواده و تعریفی نوین از خانواده با هدف دستیابی به آرامش در کنار هدف جنسی و در حاشیه قرار گرفتن سایر کارکردهای خانواده که دارای تبعات مختلف از جمله بالارفتن سن ازدواج  به خاطر میل به بی بند و باری جنسی ،ترویج خیانت،هم خانگی

به عنوان یکی از  مظاهر فساد اخلاقی و گرایشات مفسدانه به معنی ارتباط دوجنس مخالف و داشتن زندگی مشترک بدون هیچ گونه پیوند شرعی، رسمی و تعهد الزام آور با هدف رسیدن به آرامش و لذت جنسی صرف

این موارد از عوامل تسریع بخش جریان فروپاشی نهاد خانواده در غرب است.

4- نبود ساختاری جهت ترویج ازدواج و یا ارزش های اخلاقی به جهت تضعیف جایگاه کلیسا و دین گریزی نسل جوان

5- ترویج تفکرات مفسدانه و ظهور جنبش های ضد اخلاقی مانند فمینیسم و در پی آن استقلال و آزادی و بی قید و بندی زنان ، ترویج روابط نامشروع و ازدیاد فرزندان نامشروع

6- قواعد خشک و کهنه مسیحیت و عدم تطابق با نیازهای روز جامعه مثل حرمت طلاق و غیر قابل گسست بودن ازدواج

آثار تضعیف خانواده در غرب :

از آثار تضعیف خانواده در غرب می توان به محو نقش های جنسی مذکر و مونث ، مقبولیت فزاینده سقط جنین ، امکان رو به رشد دیدن پورنوگرافی ، روند چشمگیر کنار گذاشتن عقیده لزوم بکارت دختر تا زمان ازدواج ، افزایش روابط جنسی خارج از ازدواج ، افزایش زندگی توافقی بدون ازدواج ، کاهش موالید، پیدایش نسلی حرام زاده ، شکستن قبح فرزند نامشروع  ، تشدید تزلزل نهاد خانواده ،متعصب نشاندن جریان های اخلاقی، افزایش مشکلات روانی ، بالارفتن آمار طلاق، تشدید ناآرامی های اجتماعی، زوال بیش از پیش اخلاق ، فراهم شدن  و تحمل عمومی رو به رشد همجنس گرایی اشاره کرد. تا جائیکه از ازدواج و خانواده جز اسمی و از آداب آن جز رسمی باقی نمانده است . ( نگاهی تحلیلی به فروپاشی خانواده در غرب )

تغییرات خانواده در ایران :

خانواده ایرانی در گذر تاریخ همواره مسیر تحول را طی نموده که این تحول گاه به سوی رشد و کمال و زمانی به سمت انحطاط و سراشیبی پیش رفته است.خانواده ایرانی ظرف دهه های گذشته، دگرگونی های چشمگیری داشته  و دستخوش تغییرات گسترده ای بوده است. این تغییرات در ایران از سال 1310 و در طی سه مرحله به وقوع پیوسته است.مرحله نخست شامل برنامه های اسکان عشایر و مرحله دوم مربوط به اصلاحات ارضی و تغییرات حاصل شده خانواده های هسته ای و مرحله سوم مربوط به از سرگیری برنامه های تنظیم خانواده و به وجو آمدن خانواده های هسته ای شد.(به نقل از سمیرا میرحسینی،جامعه شناس)

درک این دگرگونی ها و پیش بینی آثار و عواقب آن از ابعاد مختلف می تواند به مواجهه بهتر با فضاهای درون خانواده در آینده ، ظهور آسیب های جدید، تحولات ناشی از مدرنیته و تاثیر منفی آن بر روابط اعضای خانواده و تعامل خانواده ها با یکدیگر بینجامد. به باور تمام کارشناسان تغییرات اجتماعی در جامعه ایران بسیار چشمگیر است و نهاد خانواده به مثابه هسته اصلی جامعه، محوریت این تغییرات را در دل خود دارد. بخش عمده ای از تحولاتی که در حوزه خانواده رخ داده، ساختاری است. درست است که خانواده گسترده دیروز ایران، به خانواده هسته ای تبدیل شده است ،اما خانواده هسته ای امروز ما کامل نیست و این یکی از ویژگی های خانواده ایرانی است.
در خانواده گسترده منبع درآمد مشترک بود و پسر شغل پدر را پی می گرفت. اما در شکل جدید خانواده امروز ایران، خانواده شهری شده است و سبک و سیاق زندگی هسته ای را دارد اما از درون به منبع مالی خانواده گسترده وابسته است. به این ترتیب ویژگی خانواده امروز ایران در برخی موارد هسته ای و در برخی موارد گسترده است. (به نقل از دکتر علیرضا شریفی یزدی، جامعه شناس خانواده و عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت) 

دلایل تغییر و تضعیف نهاد خانواده در ایران:

اگرچه خانواده ایرانی بیشتر حرکتی رو به رشد و تعالی داشته ،در دهه های اخیر شاهد حضور برخی ضد ارزش ها در بخشی از خانواده های امروزی آن می باشیم که متأثر از فرهنگ وارداتی غرب بوده و جامعه را با مشکلات متعددی روبرو نموده است.

خانواده ایرانی در حال حاضر ،خانواده ای ناپایدار،دارای تنش و مشکلات عاطفی است و از وضعیت مطلوبی برخوردار نمی باشد.دلیل این آشوب و مشکلات ، تغییر و تحولاتی است که در جامعه امروزی رخ داده است.این تغییر وتحولات به جهت عبور و گذر از مرحله سنت به مدرنیته و عدم تطابق برخی از سنت ها و هنجارها ی سنتی با هنجار ها و ارزش های فرهنگی و اخلاقی امروز و تغییر شکل و ساختار ، نقش و کار کرد های خانواده ،  کاهش همبستگی عاطفی و فرد گرایی و فردیت محوری که طلایه دار آن جوامع غربی است، میباشد.

طبق آمارهای ارائه شده در ایران درصد تغییرات ازدواج در ده ساله اخیر رشد منفی داشته است و این در حالیست که در همین برهه زمانی طلاق تغییرات مثبت داشته است و این نشان دهنده روند کاهشی ازدواج و افزایشی طلاق در جامعه می باشد.و این در حالیست که ازدواج سفید رشد قابل توجهی در کشور داشته است.

آمارها حاکی از آن است که دلایل تمایل جوانان به ازدواج سفید نبود امنیت شغلی و درآمد کافی ،بی اعتقادی به ازدواج رسمی ،آزادی انتخاب فردی و حق بریدن ، بی اعتمادی و یا آشنایی بیشتر می باشد.با بررسی تمام دلایل مذکور برای تمایل جوانان به ازدواج سفید نوعی فردیت گرایی،رشد خود محوری و فرار از پذیرش مسئولیت را می توان یافت.یعنی همان بحرانی که هم اکنون غرب با آن مواجه گردیده است.

لذا برای مدیریت این وضعیت و خروج از این جریان اسفناک نباید اجازه بدهیم جوامع غربی برای خانواده ما قانون بسازند. بلکه باید خود با استفاده از  منابع غنی ایرانی- اسلامی قوانینی تدوین کنیم و تدابیری بیندیشیم  که با تغییر و تحولات فرهنگی - اجتماعی امروزه تطابق داشته باشد و بتواند از اضمحلال رو به رشد خانواده و یا تشکیل و ایجاد خانواده های نامتعارف و غیر اسلامی جلوگیری کند.

راهکار های جلوگیری از تضعیف و انحطاط خانواده در ایران :

شناسایی جامعه و عدم انکار افزایش ازدواج های غیر متعارف(ازدواج سفید)،بررسی و شناخت مسائل و مشکلات حقوقی،اقتصادی،فرهنگی اعضای خانواده از طریق تحقیقات گسترده ملی، ارزیابی و بازنگری قوانین موجود و تدوین قوانین حمایتی لازم و اتخاذ تدابیر مناسب جهت نظار ت بر حسن اجرای امور،توسعه مراکز آموزشی  و مشاوره قبل و بعد از ازدواج ،بستر سازی فرهنگی وآموزش و گسترش فرهنگ حجاب و جلوگیری از بروز ناهنجاریهای اجتماعی و اجتناب از تحریک جنسی جوانان خارج از چارچوب ازدواج ، می تواند از جمله سیاست گذاریهای کلان جامعه باشد که موجب پیشگیری از اضمحلال خانواده و خروج از این وضعیت اسفناک باشد.(مقاله آینده پژوهی خانواده در ایران، ناهنجاریها و مشکلات خانواده در ایران،بررسی علل و عوامل آن، پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،کارگر،رحیم،دکترای سیاست گذاری فرهنگی)

نتیجه گیری و تحلیل نهایی:

ماهیت خانواده به گونه ای است که احساس و عاطفه در آن حرف اول را می زند . طبع خانواده با حقوق و احکام آمرانه چندان سازگار نیست و قانون در ایجاد نظم خانوادگی تاثیر اندک دارد . حال آنکه درهای خانواده همیشه به روی ارزش های دینی و اخلاق گشوده است .

عقد نکاح در اسلام صرفا یک قرار داد حقوقی نیست بلکه پیمانی عاطفی ، اخلاقی و حقوقی است . لذا رخنه دولت ، به ویژه دولت های سکولار در این سرای مردمی و عاطفی اشتباه محض است و به آن آسیب می زند . زیرا برای حل مشکلات و تدوین قوانین برای خانواده فقط به ساختن چارچوب بیرونی آن بسنده می کنند و یا موجب ویرانی آن می شوند تا مانع خودکامگی و قدرت نمایی خود را از سر راه بردارند . اما قوانین برگرفته از ادیان الهی که مبتنی بر اصول و مبانی اخلاقی است ، بهتر می تواند در راه استحکام خانواده و تدوین قوانین برای این نهاد مقدس گام بردارد .دین اسلام ، دینی است که احکامش متناسب با مقتضیات زمان و مکان تدوین یافته است . لذا علیرغم هر گونه تغییری در جوامع بشری این مکتب وحیانی دستورالعمل متناسبی با قضیه دگرگون یافته دارد . ممکن است انسان از فهمیدن علت و فلسفه احکام عاجز باشد ، اما دلیلی بر رد ، نسخ و ناکارآمدی آن وجود ندارد . هرچند ممکن است مسائلی پیش آید که احکام شرع در مورد جزئیات آن قانونی را تدوین نکرده باشد و یا تفسیر مناسبی از آیات قرآن ،احکام فقهی و شرعی صورت نگرفته باشد ، اما نباید این نکته را فراموش کرد که اصول احکام الهی که پایه های اساسی را تشکیل میدهد در همه جا یکسان است.اصل توحید یا عدالت اجتماعی و صدها حکم مانند آن دگرگون نمی شود و تغییر در مسائل کوچک تر و دست دوم امکان پذیر می باشد. لذا می توان با استفاده از ادله استنباط احکام اسلامی توسط فقیه جامع الشرایط و عملکردی عالمانه و فقیهانه متناسب با عصر حاضر، حکم قضیه را استخراج نمود  و کمک قابل توجهی به پویایی و پایایی فقه امامیه نمود.

فهرست منابع :

1- قرآن کریم

2- فرهنگ لغت، دهخدا ،علی اکبر ،موسسه لغت نامه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی،1359،تهران

3- ترمینولوژی حقوق،جعفری لنگرودی،محمد جعفر،نشر گنج دانش،تهران

4- دعاوی  خانوادگی ، عارفه  مدنی كرمانی، تهران، انتشارات  مجد، چاپ اول، جلد اول

5- مختصر  حقوق  خانواده ،دكتر سید حسین صفایی  ، اسد الله  امامی ، تهران ، انتشارات  میزان، چاپ هشتم 1384

6- حقوق  مدنی، دكترناصر كاتوزیان ،تهران ، انتشارات بهمن برنا ،چا پ ششم، 1382، جلد اول

7- حقوق  مدنی ،دكترسید حسن امامی ،تهران ،انتشارات كتابفروشی اسلامیه، چاپ دوازدهم  ،جلد پنجم، 1376

8- حقوق مدنی ،اشخاص  ومحجورین ،دكتر سید حسین صفایی  ودكتر سید مرتضی قاسم  زاده ،تهران ،انتشارات وزارت  فرهنگ  وارشاد اسلامی ،  چاپ هشتم ، 1382 ،جلد اول

9- دكتر عبد الرسول  دیانی ، وكالت  در طلاق، شیوه ای  برای تعدیل  حق انحلال  یك جانبه ،مجله دادرسی ،سال  1379، دوره  چهارم ،شماره 24

10- دكتر فرشته ماهوتی زرعی،وكالت  از زوجین،  مجله دادگستر، سال 1379،دوره چهارم ،شماره  4

11- آینده پژوهی خانواده در ایران، ناهنجاریها و مشکلات خانواده در ایران،بررسی علل و عوامل آن، کارگر، رحیم ، پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

12- قرآن و اصول حاکم بر روابط اعضای خانواده،مهدوی کنی،صدیقه، تهران ، دانشگاه امام صادق ع

13-اهداف و کارکردهای خانواده در اسلام، سبک زندگی رضوی ، ازدواج و خانواده، فعّالی، محمد تقی، بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع)، مشهد ،چاپ اول ، 1394

From the beginning of history until now, the family has been the main social institution, the foundation of societies and the origin of cultures, civilizations and human history. Addressing this fundamental structure and guiding it to its true place has always led to the reform of the great human family and neglect of it has caused mankind to deviate from real life and fall into the abyss of destruction. In today's changing world, as if less can be found that remains unchanged, family change has taken place and major changes have taken place. In this article, we intend to express the situation of the family and its changes in the West and Iran and the effectiveness of the solutions provided in Islam to preserve this sacred social institution.

It is important to pay attention to this issue because Western societies, by invoking human reason and changing moral and behavioral norms, seek to formulate laws that untie human issues and problems. While in family and human affairs, trusting in human schools is very futile and the only way is to use the religious model. Because the divine laws are all-round and have the ability to ensure the happiness of the world and the hereafter.

Key word: Family, Islam,West, Iran