لقاح خارج از رحم و حق و حقوقات طفل

شهرام تقی زاده¹   

چکیده :

یکی از پدیده های نوین پزشکی و جامعه امروزی صاحب فرزند شدن با استفاده از رحم جایگزین زنی دیگر می باشد که طی این فرایند و با تنظیم قراردادی که موضوع این قرارداد عبارتست از تعهد مادر جانشین به حمل کودک به نفع زوجین و تسلیم طفل به آنها، خانم صاحب رحم ، نطفه یا جنین فرد دیگری را در رحم خودش جای داده و پس از طی مراحل بارداری طبق همان قرارداد مذکور نوزادی را که متولد می شود به زوجی که با آنها قرارداد دارد تحویل می دهد . جهت بررسی نمونه این قرارداد از منابع اینترنتی موجود استفاده گردید که از لحاظ حقوقی نیز دارای نقایص زیادی می باشد . در مورد این روش نوین در حقوق اکثر کشورها و به ویژه ایران کمتر سخن به میان آمده به همین دلیل نوشتار این مقاله هدف آن تحقیق ومطالعه در منابع فقهی و حقوق اعم از نسب - ارث – وصیت – نفقه – ملاقات  مربوط به این گونه افراد پرداخته و ضمن رعایت حقوق این  افراد وجود فرزندان بی سرپرست و گاهاً بی هویت در جامعه جلوگیری نماید . با توجه به بند آمار رسمی دقیق که حاکی از این عملها در خانواده های بدون فرزند باشد آمار گردآوری و عنوان شده در این مقوله بصورت پراکنده از منابع اینترنتی جمع آوری گردیده است . در پایان هم سعی شده برای تحقق این هدف پیشنهاداتی نیز در حیطه قانون گذاری عنوان شود.

کلید واژه :  رحم اجاره  - نطفه  - ارث – نفقه - ملاقات

مقدمه :

علم ژنتیک با پیشرفتهای چشمگیر وجدید خود سعی کرده تا کمک قابل توجهی را به تولید نسل انسان نماید. یکی از مهمترین این نوآوری ها که توانست  بسیاری از نواقص و عیوب زن و مرد را در تولید مثل جبران کند ، عملی است بنام لقاح مصنوعی که در ابتدای امر به منظور اصلاح نژاد و تکثیر حیوانات اهلی بکار گرفته شد اما بعدها و با گذشت زمان دانشمندان از این علم در جهت جبران ناباروری ( در واقع صاحب فرزند کردن زوجهای ناقص) استفاده کردند. به این ترتیب بسیاری از خانواده های محروم از فرزند صاحب اولادی منسوب به خود می شوند . افراد به دلایل مختلف از این روش استفاده می کنند در برخی موارد به دلیل نقص در اسپرم مرد و یا تخمک زن و یا به دلیل وجود مشکل در اندام تناسلی یکی از زوجین مانع لقاح می شود که در موارد فوق زوجین به طرف عمل لقاح مصنوعی تمایل می یابند. یکی از مهمترین دلایل عمل لقاح زمانی است که زن بطور مادرزاد فاقد رحم بوده ویا به علت بیماری ،رحم وی برداشته شده ویا بدلیل بیماری های مزمن از قبیل دیابت حاد و .... حاملگی غیرممکن می باشد که در چنین مواردی از رحم زنی دیگر استفاده می شود که به این رحم (رحم اجاره ای ) اطلاق می شود .این روش در کشور های اسلامی و من جمله ایران نیز با استقبال روبرو شده که قانونگذاران هم برای سامان دادن به این وضعیت اقدام به تدوین قوانینی کرده اند که با فرهنگ جامعه ما متناسب باشد .

با توجه به اینکه این روزها حدود چهارونیم میلیون زوج با ناباروری دست وپنجه نرم می کنند استفاده از این عمل بسیار پرکاربرد بوده و از نظر فقه نیز مثبت اعلام شده بدین جهت نظر دوتن از مراجع را نیز جویا شدیم که بدین شرح می باشد :

1- نظر آیت ا... خامنه ای : عمل مذکور فی نفسه اشکال ندارد ولی واجب است از مقدمات حرام مانند لمس ونظر اجتناب شود . کودکی که از این امر متولد می شود ملحق به زن وشوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند که در این مورد بحث اصلی مانیز همین قسمت می باشد .

2- نظر آیت ا... سبحانی : فرزند یاد شده از آن زوج وزوجه است که از اسپرم و تخمک آنها متولد شده است ولی نسبت به صاحب رحم اجاره ای احتیاط شود یعنی این فرزند نمی تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج کند

با عنایت به صحت این مسئله در نزد مراجع و فقه به بحث از احکام حقوقی که فرزندان حاصل از این نوع بارداری دارند پرداخته وبا توجه به پیامد های اجتماعی و مذهبی این بحث و ضرورت این امر به ارائه            راه حل های مناسب در رابطه با بحث نسب – نفقه – ارث – وصیت و.... می پردازیم و به دلیل جدید بودن این امردر قانون مدنی حکمی در رابطه با احکام مزبور مشاهده نمی شود پیشنهاداتی جهت تدوین مواد قانونی مرتبط داده می شود

2 - پیشینه موضوع :

تلقیح مصنوعی برای اولین بار در سال 1765 میلادیبه منظور اصلاح نژاد و تکثیر نسل حیوانات توسط یک دانشمند آلمانی بنام جاکوبین بر روی ماهی انجام شد و متعاقبا برای تولید مثل انسان نیز مورد آزمایش قرارگرفت و در برخی کشورها مانند آمریکا معمول گردید . با پیشرفت  علم نخستین نوزاد آزمایشگاهی بنام لوییزبراون در سال 1978 میلادی در لندن با تلاش دکتر استپتو وهمکارانش بدنیا آمد ، باروری از طریق لقاح مصنوعی از نیمه دوم قرن بیستم گسترش یافت . بهره برداری از آن از سال 1368 در ایران آغاز گردید و هم اکنون ایران یکی از کشورهای پیشرو در این علم می باشد اما متاسفانه بحث اجاره رحم در قوانین به سوت برگزار شده در این پژوهش به بررسی مسائلی درباره اینگونه کودکان می پردازیم .

3 – طرح مسئله

3-1- معنای نسب

یکی از مهمترین مسائل مربوط به کودکان حاصل از لقاح مصنوعی بصورت رحم اجاره ای بحث تعیین نسب آنهاست که کدامیک از دوزن مادر واقعی طفل بوده و پدر قانونی چه کسی می باشد .

تعریف نسب از نظر لغوی به معنای اولاد – فرزند و نسب مشروع نیز ناشی از ازدواج مشروع پدر ومادر     می باشد . صاحب جواهر در تعریف نسب می گوید : ((عبارتست از منتهی شدن ولادت شخصی به دیگری)).

برخی دیگر از حقوق دانان معتقدند نسب امری که بواسطه انعقاد نطفه از نزدیکی زن ومرد بوجود می آید .(امامی ، 1375 ،ج 5 ، ص 151 )

3-2- ماهیت نسب

درباره ماهیت نسب دو نظریه مطرح است :

الف : یک حقیقت شرعیه است  (صفار ، 1383 :243 )

ب: یک امر واقعی ، تکوینی و طبیعی است که از طریق ژنتیک یا انتقال اجزای سلولی یک شخص قابل تحقق است.(شهیدی ،1375 : 164 )

نسب عام : نسب عام یا قرابت نسبی عبارتست از علاقه و رابطه خونی و حقوقی موجودبین دو نفر در اثر تولد یکی از آنها از دیگری یا تولد هردو از شخص ثالث بوجود آمده است.

نسب خاص : نسب به معنای خاص عبارتست از علاقه ورابطه خونی وخقوقی بین دونفر که در اثر تولد یکی از صلب یا صلب دیگری بوجود آمده است (علوی  قزوینی ، 1380 ،س 192 )

4- چگونگی انتساب طفل به والدین

از مباحثی که در روشن شدن ماهیت نسب موثراست چگونگی انتساب طفل به والدین می باشد .

4-1- نسب پدر

با توجه به تعریف نسب از نظر عام وخاص و همچنین دانش پزشکی صاحب اسپرم پدربچه ای است که از نطفه حاصل از لقاح اسپرم وی با یک سلول ماده یا تخمک بوجود آنده است . در واقع پیدایش طفل از اسپرم موجود در منی مرد است که باعث حقیقت طفل شده و درواقع صاحب اسپرم پدر طفل محسوب می شود . آنچه از فتوای فقها  هم برمی آید بچه ای که از زنی متولد می شود از لحاظ نسب پدری متعلق به مردی است که جنین از ترکیب اسپرم او با تخمک زن پدید آمده است واگر اسپرم بصورت مشروع در رحم زن قرارگرفته باشد با عقد نکاح یا بصورت شبهه قانون این تسب را به رسمیت می شناسند  واگر اسپرم بصورت غیر مشروع در رحم قرارگرفته باشد قانون آنرا به رسمیت نمی شناسد لکن صاحب اسپرم بطور طبیعی پدر طفل محسوب می شود . درباره منشاء پیدایش فرزند از ناحیه پدر آیات و روایات وجود دارند که به جهت اختصار فقط به ذکر آیه 54 سوره فرقان که در آن منشاء پیدایش انسان  وملاک نسب با تعبیر زیبا بیان شده بسنده می کنیم :

((وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا)) و اوست كسى كه از آب بشرى آفريد و او را [داراى خويشاوندى] نسبى و دامادى قرار داد و پروردگار تو همواره تواناست.

در کلمه الْمَاء دو احتمال داده شده است

1. مطلق آب  :یعنی منشاء پیدایش اشیای زنده مطلقا آب است .
2. نطفه : یعنی بشر از نطفه خلق شده است .

احتمال اخیر را آیه  ((إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا )) تایید می کند . (طباطبائی،1393 ،ج15 ، ص229)

چراکه سیاق آیه هم به همین اشعار دارد . در هر صورت دراین آیه نکته بسیار ظریفی وجوددارد وآن اینکه نسب و صهر با تعبیر جعل که به معنای برگرداندن و تغییر دادن چیزی بریک حالت خاص است . بربشر مترتب شده است که از تفریع آن بر ((خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا )) برداشت می شود  (رضا نیا معلم ، 1380 ، ص 322 ) که همان بشر خلق شده از آب دارای نسب است . نتیجه اینکه نسب از ناحیه پدر ، عرفا و لغتاً رابطه ای است اعتباری که از پیدایش فرزند از اسپرم و نطفه انسان دیگر انتزاع می شود .

4-2- نسب مادر

نسب از اعتبارات نفس الامری است که دارای منشاء اعتبار واقعی و حقیقی است و مادر برخلاف پدر که فقط از نظر ژنتیک و بیولوژیک با فرزند خود رابطه طبیعی و خونی دارد ، هم از نظر بیولوژیک از طریق تخمک و هم از نظر فیزیولوژیک از طریق نگهداری کودک در رحم خود با فرزند خویش رابطه طبیعی دارد . بدین لحاظ نه از لحاظ طبیعی و ژنتیک  ونه از لحاظ اخلاقی و عرف و عادت نمی توان از انتساب بچه  و تعلق ووابستگی طفل به مادری که ماهها او را در رحم خود پرورانده ، چشم پوشی کرد .

حال سئوال این است که آیا عرف ، تکون  یک انسان از اسپرم مرد و تخمک زن را منشاء اعتبار رابطه نسبی  می داند و یا پرورش جنین در رحم زن و تولد از او ویا هردورا منشاء اعتبار می کند ؟ به عبارت دیگر آیا هردو امر واقعی و نفس الامری می توانند منشاء اعتبار باشند یا نه؟

در چگونگی انتساب طفل به مادر نظریه های متعددی ارائه شده

1. ولادت ، ملاک انتساب طفل به مادر است
2. تکون ، ملاک انتساب طفل به مادر است
3. مادر دارنده هردو عامل ولادت و تکون باهم است 

4-2-1- ولادت ، ملاک انتساب طفل به مادر است .

اساساً در زمان نزول آیات و صدور روایات مردم به اطلاعات جدید پزشکی که کودک  ، حاصل لقاح اسپرم و تخمک است آگاهی نداشته و رحم زن را ظرف رشد جنین  می پنداشتند و با این وجود زن صاحب رحم را مادر می دانستند .

4-2-2- دارنده دو عامل ولادت و تکون باهم مادر است 

این گروه می گویند برای پیدایش هر فرزند دو عامل تاثیرگذار است یکی پیدایش فرزند از تخمک و دیگری حمل فرزند و ولادت وی از مادر . لذا دارنده این دو عامل با هم مادر است پس زمانی که تخمک  از زنی باشد که مسئولیت حمل را برعهده نمی گیرد و حامل جنین زن دیگری است دو عامل انتساب فرزند به مادر در هر یک از صاحب تخمک وصاحب رحم  وجود نداشته وهیچ کدام مادر محسوب نمی شود . (ابوزید ،بی تا ،ج3 ،ص 436)

عده دیگر از طرفداران این نظریه معتقدند هم صاحب تخمک و هم صاحب رحم هردو مادر مشروع تلقی   می شوند.

حال سئوال این است آنانی که فقط صاحب تخمک را مادر می شناسند درباره این تخمک از دوزن استصال شده چه موضعی خواهند داشت ؟ قطعا هردوزن را درتکون جنین انسان موثر خواهند دانست و به هردو نقش مادری را خواهند داد . بنابراین در فرض مسئله که تخمک از آن یک زن و رحم متعلق به زن دیگری است می توان گفت هردو مادر طبیعی کودک اند . (مرقاتی ، 1384، ص247 ) یعنی از فقها نظریه هر دو مادر را برگزیده اند . (مرقاتی، 1384 ، ص247 )  در آیات و روایات درباره تعلق کودک به دو مادر مطلبی به چشم نمی خورد در آن منابع یا صاحب تخمک به عنوان مادر معرفی می شود ویا صاحب رحم .

4-2-3- تکون ، ملاک انتساب طفل به مادر است

برخی از فقها صاحب تخمک را مادر طفل می دانند و به معنای  لغوی کلمه  (ام) استفاده می کنند چراکه (ام) در لغت به معنای  (اصل کل شی ء و عماده ) است و سبب اطلاق آن به زنی که کودک بدنیا می آورد  این است که اصل جنین از اوست . از نظر این گروه ملاک مادر بودن از دیدگاه عرف همان ملاک پدر بودن است و از آنجا که نخستین مرحله آفرینش کودک از آب مادر است ، دراین مورد صاحب تخمک مادر در نظر گرفته می شود .

4-2-4- نظر برگزیده

از نظر پزشکی به اثبات رسیده که منشاء پیدایش و سلول سازنده جنین از ناحیه مادر تخمک زن است و در این تردیدی نیست . از همان منظر اثبات شده که رحم نقش هایی دارد نظیر آماده سازی برای پذیرش جنین و کنترل رشد تهاجمی آن ، کنترل و مهار سیستم دفاعی موجود در رحم جهت جلوگیری از دفع جنین ، تبادل پیامها در زمان لانه گزینی  جنین و در نتیجه تمایز و نمو سلول های تمایز نیافته جنین  و تشکیل جفت برای مبادعات غذایی ، تنفسی و مواد دفعی جنین با مادر ، لذا از انتساب بچه ، چه از لحاظ طبیعی و ژنتیکی و چه از لحاظ اخلاقی و عرف وعادت به صاحب اسپرم و تخمک نمی توان چشم پوشید . از سوی دیگر نیز نمی توان از تعلق و وابستگی طفل به کسی که ماهها در درون رحم او همچون جزئی از پیکر او رشد کرده و شکل گرفته صرف نظر کرد. بنابراین نظریه گروه سوم درست و صحیح می نماید  اما استدلال گروه نخست و دوم خدشه وارد است .

در آیه شریفه ( فان الأمّ هی المرأه التی تلد الولد، کما هو مقتضی قوله تعالی ) ((الَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسَائِهِمْ مَا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ)) (خویی 1410، ج2 ،ص 284)

مادر به طور مطلق و به صیغه حصر کسی است که فرزند را زاده است بر پایه این استدلال فرزندی که از رحم اجاره ای بدنیا آمده به صاحب رحم منسوب است ولی بنظر می رسد که آیه شریفه بدان نظزیه دلالت ندارد بلکه مادر صاحب تخمک است نه صاحب رحم در توضیح این مدعی باید گفت در فرهنگ فارسی لفظ مادر به هرگونه ارتباط طفل با زن اطلاق می شود یعنی به زن مرضعه ، زن مرییه در رحم و نیز زنی که منشاء تکون طفل بوده  را مادر می گویند این بدلیل فقر در واژه است .

مفسرین شیعه و سنی می گویند : منظور از والده مادر حقیقی است یعنی اظهار کننده خیال می کرده است که با اظهار زن او مادر می شود  قرآن آن تخیل را نفی کرده زیرا مادر حقیقی کسی است که در تولید و تکوین فرد نقش دارد .

انتساب فرزند حاصل از رحم جایگزین به صاحب اسپرم و صاحب تخمک درست است و صاحب رحم حق نسبی با فرزند ندارد البته این بدان معنا نیست که صاحب رحم با فرزند ارتباطی ندارد یا بر وی محرم نیست .

5-  توارث 

با توجه به مطالب ذکر شده به بررسی حکم توارث طفل می پردازیم .

وجود رابطه نسبی بین وارث و مورث از موجبات ارث است . لذا با توجه به اینکه از نظر پزشکی به اثبات رسیده که منشاء پیدایش و سلول سازنده جنین از ناحیه مادر تخمک زن است و اثبات شده که رحم نقش هایی دارد نظر آماده سازی رحم جهت پذیرش جنین و کنترل رشد تهاجمی آن ، کنترل و مهار سیستم دفاعی موجود در رحم تا جنین دفع نگردد تبادل پیامها در زمان لانه گزینی جنین و تشکیل جفت برای مبادعات غذایی ، تنفسی و موارد دفعی جنین با مادر لذا انتساب بچه از لحاظ طبیعی – ژنتیکی ، عرفی و شرعی       نمی توان چشم پوشی کرد و همچنین اسپرم که در رحم قرارداده شده متعلق به پدری بوده که اکنون پدر فرزند متولد شده محسوب می شود . مخصوصا اگر به تعبیراتی که در قرآن در مورد مراحل مختلفی که از نطفه، پس از قرارگرفتن در رحم زن طی می کند تا تشکیل کامل انسانی به خود بگیرد، توجه شود ، لذا در میان حقوق دانان نیز این عقیده مطرح شده که در مورد رحم اجاره ای نسب قانونی بین زنی که طفل در رحم او رشد پیدا کرده و خود طفل  به وجود نخواهد آمد.زیرا تخمک این زن در پیدایش کودک نداشته وصرف تکامل یافتن وگذراندن مراحل رشد دررحم سبب تحقق نسب نیست . بنابراین طفل فقط به صاحبان نطفه                              ( تخمک واسپرم ) تعلق دارد. از سوی دیگر برای برقراری پیوند نسبی نیاز به دلیل داریم و تازمانی که این دلیل بدست نیاید با قاطعیت می توانیم حکم کنیم که کودک با صاحب رحم هیچ پیوند نسبی ندارد . البته این امر خالی از مناقشه نیست . بنابراین نظر آیت ا... مومن و حجه الاسلام قبله ای به لحاظ نسبت کودک از آن صاحبان نطفه بوده وهیچ رابطه نسبی با زن و ویا شوهر اهدا شونده نخواهد داشت . دکتر سید حسین صفایی در تبیین حکم وضعی انتقال جنین با نطفه اجنبی بیان نموده ( نظریه سنتی این است که طفل به صاحب نطفه ملحق می شود )

قانون مدنی در ماده 861 نسب را به طور مطلق شرط وراثت دانسته و ولدالزنا را در ماده 884 از این امر استثنا می شود . به این ترتیب معلوم می شود که شرط وراثت نسب است لذا می توان گفت فرزندی که از غیر زنا بدنیا آمده در صورت تحقق نسب ارث می برد.

6- وصیـّت

برابر ماده 851 وصیت بر محل صحیح است لکن تملک او منوط است به اینکه زنده متولد شود . با توجه به اینکه سابقاً گفتیم حکم این ماده در مورد کودک متولد از مادر جانشین در دوران خارج از رحم نیز جریان خواهد داشت کودک آزمایشگاهی از لحظه انعقاد جنین صحیح است البته مشروط براینکه زنده متولد نشود.

7- نفقه

با توجه به ماده 1199 قانون مدنی نفقه این کودک برعهد پدر است و پس از فوت او یا عدم قدرت او بر انفاق به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب و در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است . ( محلاتی ،74 ، 1384 )

8- ملاقات

نکته ای که در پایان ذکر لازم است حق ملاقات طفل برای هرکدام از این سه نفر : پدر حکمی مادر حکمی و مادر جانشین  است که از نگاهداری و حضانت طفل محروم است . گر چه ماده 1174 قانون مدنی حق ملاقات را تنها برای ابوین شناخته ولی باید دانست که این حق منحصر به پدر و مادر نیست  ودر هر مورد که دادگاه ، ملاقات طفل با سایر خویشاوندان را از نظر عاطفی ضروری یا مفید تشخیص دهد می تواند در این مورد رای مقتضی صادر و سرپرست طفل را به فراهم کردن وسایل آن الزام کند . (صفایی و امامی ، 1386 ، 147 ) .

ماده 12 قانون حمایت از خانواده در این مورد  می گوید (( دادگاه همچنین ترتیب ملاقات اطفال را برای طرفین معین می کند . حق ملاقات طفل در صورت غیبت یا فوت پدر یا مادر به تشخیص دادگاه ، با سایر اقربا خواهد بود )) در فقه امامیه  نیز موضوع ملاقات طفل با درنظر گرفتن اثرات روحی  عاطفی آن مورد توجه قرارگرفته و بعضی از فقها به حق ملاقات تصریح کرده اند . (نجفی 1980 ، 31 ، 292 ، 226  به نقل از صفایی و امامی ، 1386 ، 147 ) در این خصوص به حرمت قطع  رحم و اضرار و آیاتی که به احسان پدر ومادر و خویشاوندان امر نموده است ، استفاده کرده اند (صفایی و امامی 1386 ، 147 ) .

بدین ترتیب در حالت جانشینی دربارداری ، هرکدام از مادر حکمی یا مادر جانشین را که مادر قانونی طفل محسوب نکنیم و بدین لحاظ برای وی حق حضانت قائل نشده و نگاهداری طفل را به دیگری بسپاریم ، در ردیف اقربا قرار دارد و برای وی حق ملاقات طفل را قائل شد و براین نظر بود که مادر جانشین یا مادر حکمی، بر حسب مورد ، حق ملاقات طفل را دارد.

9 – یافته های پژوهشی

مسئله لفاح مصنوعی به طرق مختلف و از جمله رحم اجاره ای به یکی از تجارتهای پولساز جهان علی الخصوص  در کشورهای فقیر تبدیل شده است  و بدین جهت فقها و حقوقدانان به بررسی آن پرداخته اند . رحم جایگزین یعنی توافق با زنی که صاحب رحمی سالم است که آمادگی دریافت اسپرم مرد را جهت بارور شدن دارد  به گونه ای که پس اززایمان نوزاد را به زوج داوطلب تحویل دهد . زن صاحب رحم مادر جایگزین وزوج داوطلب والدین حقیقی فرزند تلقی می شوند . در حالت جانشینی در بارداری سه نظریه در مورد رابطه ی مادری نسبت به طفل مطرح شده است :  گروهی زن صاحب تخمک  عده ای زن  صاحب رحم و برخی هردورا مادر طفل می دانند . دلایل ارائه شده توسط هرگروه در جهت اثبات نظریه خود آورده شده است که در تحلیل های ارائه شده  ما نظریه سوم یعنی (دو مادر بودن طفل ) را از سایر نظریه ها مناسب تر دانستیم در حالت جانشین  یا باروری مصنوعی مادر جانشین که صاحب تخمک و هم صاحب زنی است که جنین را حمل نموده  و بچه را بدنیا آورده است ، مادر طفل محسوب می شود .مدرک اصلی در نسب پدری هم رابطه بیولوژیک است که به لحاظ تکون طفل از اسپرم مرد می باشد . لذا مرد صاحب اسپرم ، پدر طفل محسوب می شود .

با توجه به معین شدن نسب طفل حاصله برمبنای نظریات گوناگون تکلیف مسائل کودک از جمله ولایت – الزام به انفاق – تربیت – توارث – وصیت و ..... که مترتب برمسئله نسب می باشد حل گشته است .

در پایان سخن بی مناسبت نیست که به عنوان عضو کوچکی از جامعه با دیدی زنده به بیان پیشنهاداتی راهگشا در زمینه موضوع مربوطه بپردازیم . باشد که مورد توجه قانونگذاران و مجریان قرار گیرد.

با عنایت به اینکه مسائل و قراردادهای مربوط به رحم جایگزین از مباحث نوظهور می باشد هنوز در خصوص برخی جزئیات آن اختلاف نظرهایی در میان فقها و حقوقدانان دیده می شود ولی قوانین خاصی در این زمینه تدوین نشده است وباید از اصول حقوقی و قوانین مرتبط، مانند نحوه اهدای جنین نابارور استفاده شود . بنابراین تدوین قانون  مدون در این رابطه می تواند باعث جلوگیری از اختلافات شود . لذا برخی موارد را پیشنهاد می کنیم .

پیشنهادات :

الف ) مطابق قانون ، موارد اهلیت زن برای اجاره رحم مشخص شود .

ب) قانونی برای حمایت از زن صاحب رحم در صورت فوت زوج داوطلب در زمان حاملگی تدوین شود

ج) جلوگیری از سوء استفاده های مالی و تعیین حق و حقوقاتی مطابق با عرف .

د) درصورت تخلف از مفاد قراراداد ضمانت اجرایی متناسب با تخلف انجام شده برای آنان درنظر گرفته شود.

ه) شرایط سنی برای زوجین و صاحب رحم جایگزین مشخص شود .

ی) تعداد دفعاتی که یک زن می توانداین کاررا انجام دهد از لحاظ سلامتی بصورت شفاف نگاشته شود .

فهرست منابع :

* قرآن کریم

1- امامی، سیدحسن(1370) ، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامی.

2- آخوندی ، محمدمهدی ؛ بهجتی اردکانی ، زهره (1387 مش ) » رحم جایگزین؛ به تعریف انواع و ضرورت استفاده از آن ... ناباروری« در رحم جایگزین ، تهران ، سمت ،چاپ دوم

3- صفایی  ودیگران (1384 مش )

4- حمدالهی، عاصف(1387) ، » قرارداد استفاده از رحم جایگزین در فقه امامیه و حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه«، پایانامه دوره کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

5- قانون مدنی جمهوری اسلامی