بسمه تعالی

 

مقاله در خصوص نفقه

 

مبحث اول ) نفقه چيست؟

 

نفقه عبارت است از همه نيازهاي متعارف و متناسب با وضعيت زن از قبيل مسکن،

البسه، غـذا، اثاث منزل، هزينه‌هاي درماني و بهداشتي و نيز خادم در صورت عادت يا

احتياج به واسطه نقصان يا مرض که شوهر مکلف است همه آنها را متناسب با دايم نفقه

زن بر عهده شوهر است اما در نکاح منقطع، شوهر ملزم به پرداخت نفقه نيست؛ مگر

 اينکه در عقد شرط شده باشد. زن هنگامي مي‌تواند نفقه مطالبه کند که از شوهر خود

تمکين کرده باشد.

مبحث دوم) میزان نفقه چقدر است؟؟

قانون مصادیقی را برای نفقه در نظر گرفته است ولی میزان آن را مشخص نکرده است

در واقع باید تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن در ظر گرفته شود.

ملاک تعیین حقوق زوجه در حد شان و شخ صیت او میباشد که با توجه به زمان و مکان

شرایط آن متفاوت است ، و میزان نفقه با توجه به این شرایط تغییر خواهد کرد.

زمانی که زوجین در خصوص میزان نفقه به توافق نرسند که زوج چقدر باید ماهیانه به

زوجه بابت نفقه پرداخت کند به دادگاه رجوع میکنند ودادگاه با ارجاع امر به کارشناس

نفقه از او میخواهد با توجه به شرایط زوجه میزان نفقه  را مشخص نموده وبه زوجین

ابلاغ کند سپس اگر هریک از زوجین به میزان آن اعتراض داشته باشند در خواست

اعتراض خود را ثبت نموده ومجددا توسط کارشناسان اقدام و نتیجه اعلام میشود.

مبحث سوم ) چه رابطه ای بین نفقه و تمکین وجود دارد ؟؟

 

شرطی که زن را مستحق دریافت نفقه میکند تمکین از زوج می باشد.

تمکین یعنی زوجه موظف است در مقابل زوج به یکسری از وظایف پایبند باشد و حقوق

شوهر خود را رعایت نماید.

تعلق گرفتن نفقه به زن وابسته به تمکین کامل زن است که به دو صورت مطرح است.

یکی تمکین خاص که همان رابطه ی خاص زناشویی است و یکی هم تمکین عام که

منظور از تمکین عام اطاعت از شوهر است . و مهمترین این قاعده هم در خصوص

محل سکونت می باشد که باید در این خصوص زن از شوهر تبعیت کند و هرجا که

شوهر تعیین کرد برای زندگی بپذیرد ، مگر اینکه در ضمن عقد نکاح شرط کرده

باشند که تعیین محل زندگی با زوجه باشد که در اینصورت زوجه اجباری به تبعیت از

شوهر را ندارد و خودش میتواند محل زندگی مشترک را تعیین نماید.

 

مبحث چهارم  ) تمکين

 

در تعريف تمکين نيز با ید گفت که تمکين عبارت از برآوردن نيازهاي شوهر و اجابت

کردن خواسته‌هاي مشروع وي از سوي زن است. يکي از مصاديق تمکين در قانون،

 اقامت زن در خانه دايمي شوهر است، به اين معنا که زن براي دريافت نفقه بايد در

خانه شوهر زندگي کند مگر آن که حين وقوع عقد شرطي جز اين شده باشد.مثلا زوجین

شرط کرده باشند که زوجه به صورت جداگانه زندگی نماید.

همچنين در صورتي که زن بدون دليل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک و حتي

در خانه پدر و مادر خويش اقامت کند، مرد مي‌تواند از دادن نفقه امتناع کند. بر اساس

 قانون، زني که بدون دليل موجه از تمکين همسرش خودداري کند، ناشزه ناميده مي‌شود

که در اين صورت مرد مي‌تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه از دادگاه تقاضاي طلاق

کرده يا درخواست ازدواج مجدد کند. معاف نشدن مردان از پرداخت نفقه حتي درباره

 زنان شاغلدر صورتي که ادامه حضور زن در خانه مشترک، متضمن بيم بدني، مالي يا

شرافتي باشد، زن مي‌تواند از دادگاه درخواست کند به او اجازه دهد در مکان امني

زندگي کند، در اين صورت شوهر مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود.نکته مهم در

موردنفقه اين است که حتي در صورتي که زن شخصاً درآمد مستقلي داشته باشد، اين

موضوع مرد را از پرداخت نفقه معاف نمي‌کند.

 

مبحث پنجم ) نفقه در دوران عقد

 

در خصوص نفقه در دوران عقد شایان ذکر است که نفقه در این دوران صدق نمیکند

چون در این مرحله زوج در حال تدارکات شروع زندگی مشترک میباشد اما اگر مدت

زیادی از زمان عقد بگذرد و زوج هیچ اقدامی در جهت شروع زندگی مشترک ننموده

باشد زن میتواند درخواست نفقه کنه و قطعا دادگاه با این درخواست زن حتما موافقت

خواهد کرد.

 

مبث ششم ) ضمانت اجراي خودداري مرد ازپرداخت نفقه

دو نوع ضمانت اجرا براي خودداري مرد از پرداخت نفقه وجود دارد، اول

 ضمانت اجراي حقوقي که در اين صورت، هرگاه با وجود تمکين زن، شوهر از

 پرداخت نفقـه خودداري کند، زن مي‌تواند با طرح دعوي حقوقي، محکوميت او را

به پرداخت نفقه از دادگاه بخواهد؛ در اين صورت، دادگاه حکم به پرداخت نفقه خواهد

 داد. اگر دادگاه حکم به پرداخت نفقه صادر کند و مرد واقعاً از پرداخت آن ناتوان باشد،

زن اين حق را دارد که در صورت تمايل، تقاضاي طلاق کند.نکته دوم، ضمانت اجراي

 جزايي است. بر اين اساس بايد گفت از آنجايي که نپرداختن نفقه در قانون ايران، جرم

محسوب مي‌شود، زن مي‌تواند با مراجعه به دادسراي عمومي، تعقيب جزايي شوهر را

 بخواهد که در اين صورت با اثبات عدم پرداخت نفقه، مرد علاوه بر پرداخت نفقه به

مجازات مقرر در قانون نيز محکوم خواهد شد.

حال اگر بین زوجین اختلاف حادث شود در خصوص پرداخت نفقه این زوج است که

باید ثابت کند که نفقه پرداخت کرده است در غیر اینصورت باز هم محکوم به پرداخت

نفقه خواهد شد.

بهترین راه حل این است که زوج هرماه مبلغی را به حساب همسرش واریز نموده و

فیش پرداختی خود را نیز نگهداری نماید برای زمانیکه نیاز به اثبات داشت مدرکی

داشته باشد.

مبحث هفتم ) امکان مطالبه نفقه ايام گذشته توسط زن

زن مي‌تواند نفقه ايام گذشته خود را نيز مطالبه کند؛ اين در حالي است که در مورد

فرزندان مشترک، الزام مرد به پرداخت نفقه از تاريخ تقديم دادخواست امکان‌پذير است؛

 به اين معنا که فرزندان نمي‌توانند مدعي عدم پرداخت نفقه در گذشته شوند.همچنين

قانون، حقوقي را براي زناني که همسرانشان فوت مي‌کنند، در نظر گرفته است. تا سال

1381 هرگاه عقد ازدواج به دليل فوت شوهر منحل مي‌شد، در عين حال که زن مکلف

بود (4 ماه و 10 روز) عدّه نگاه دارد و نمي‌توانست نفقه مطالبه کند اما با اصلاح ماده

1110 قانون مدني، زن مي‌تواند در ايام عدّه، نفقه خود را مطالبه کند.

 

مبث هشتم )  نحوه محاسبه نفقه فرزند

 

بر اساس ماده 1999 قانون مدني، پرداخت و تامين نفقه اولاد به عهده پدر است و در

صورتي که پدر فوت کرده باشد يا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه بر

 عهده پدربزرگ خواهد بود و در صورتي که جد پدري هم زنده نباشد يا نتواند نفقه

بپردازد، تامين هزينه‌ها بر عهده مادر خواهد بود همچنين در صورتي که مادر هم نباشد

يا خودش مشکلات معيشتي داشته باشد، تامين هزينه‌ها بر عهده اجداد پدري و اجداد

مادر يعني مادربزرگ پدري يا مادربزرگ مادري خواهد بود.

 بنابراين نفقه فرزندان به ترتيب ابتدا بر عهده پدر، دوم پدربزرگ پدري، سوم مادر،

چهارم مادر‌بزرگ پدري، مادربزرگ مادري و پدربزرگ مادري خواهد بود. با اين

 اوصاف مي‌توان دريافت که قانون براي دريافت نفقه فرزندان، شيوه‌هاي مختلفي را

پيش‌بيني کرده است. در قانون پيش‌بيني شده است که اگر پدري با داشتن امکانات مالي

 از پرداخت نفقه فرزندانش خودداري کند، اين مساله بار کيفري دارد و فرزندان يا فردي

 که مسئوليت سرپرستي و نگهداري فرزندان را بر عهده دارد، مي‌تواند عليه او در اين

 خصوص به دادگاه شکايت کند. اگر پدر داراي اموالي باشد، اما از پرداخت نفقه به

فرزندان خود امتناع کند، آنها مي‌توانند با ارايه دادخواست به دادگاه و دريافت راي

قطعي به ميزان نفقه تعيين‌شده، اموال و دارايي پدر را به نفع خود توقيف کنند.

 

مبحث نهم ) فرزند تا چه زماني مستحق دريافت نفقه است؟

 

در شرع و قانون سن معيني براي نفقه فرزندان در نظر گرفته نشده است و عرفاً مادام

که اولاد داراي شغل و درآمد مشخصي نباشند، پدر نسبت به پرداخت نفقه مسئوليت

دارد. يکي از نکاتي که در اين زمينه در جامعه مي‌توان مشاهده کرد، اين است که

تا زماني که فرزند دختر، همسر انتخاب نکرده است يا فرزند پسر مشغول تحصيل باشد،

به کارمندان حق اولاد هم پرداخت مي‌شود.

 

مبحث دهم ) نگهداري از فرزندان، حق و تکليف والدين

 

قانونگذار حضانت و نگهداري از فرزند را هم حق و هم تکليف والدين دانسته و طبيعي

 است که نگهداري از فرزندان مستلزم تامين هزينه‌ها و مخارج مورد نياز آنها است.که

تمامی این هزینه ها بر عهده پدر میباشد.

 

مبحث یازدهم )  نحوه محاسبه نفقه فرزند

 

کارشناسي که مسئول رسيدگي به پرونده نفقه فرزند و تعيين آن است، معمولا مبلغ نفقه

را با توجه به وضعيت اجتماعي و نيازهاي فرزند مشخص مي‌کند. کارشناس مکلف است

با بررسي وضع زندگي خانوادگي فرزند و نيز بررسي مدارکي که از سوي مادر يا قيم

او ارائه مي‌شود، ميزان هزينه‌هاي نگهداري فرزن را محاسبه کند. گاهي تصوري

 وجود دارد، مبني بر اينکه اگر زني شاغل باشد، ديگر نمي‌تواند دريافت نفقه براي

فرزندش را تقاضا کند؛ اين در حالي است که زنان شاغل هم مي‌توانند بابت نفقه فرزند

 خود طرح دعوي کنند. از سوي ديگر، موقعيت زندگي مادر در تعيين ميزان نفقه فرزند

 تاثير زيادي دارد و طبيعي است که وضعيت زندگي مادر به زندگي فرزند او نيز

سرايت مي‌کند. به عنوان مثال اگر مادري در دوران نوجواني خود از وضعيت مرفهي

برخوردار باشد يا در زمان طرح شکايت ساکن منطقه‌اي گرانقيمت باشد، اين مساله نيز

 در تعيين نفقه فرزند او موثر است. حتي ميزان نفقه فرزند از يک جامعه روستايي با

يک شهر يا در نقاط مختلف شهر نيز متفاوت است.

 

مبحث دوازدهم ) محدوديت شکايت براي نفقه فرزند

 

پسران تا 18 سالگي و تا زماني که در خانه پدر خود تحصيل مي‌کنند، حتي در صورت

جدا نشدن پدر و مادر از هم مي‌توانند دادخواست نفقه فرزند ارائه کنند؛ اما پس از 18

سالگي و با اتمام تحصيل، ديگر پدر وظيفه‌ اي براي پرداخت نفقه او نخواهد داشت.

دختران تا زمان ازدواج مي‌توانند تقاضاي نفقه گذشته داشته باشند، اما اگر دختري

ازدواج کند و پس از آن طلاق بگيرد دادگاه ديگر به شکايت او براي نفقه گذشته راي

مثبت نمي‌دهد.

 

مبحث سیزدم  ) فلسفه نفقه چیست ؟

 

از نظر اسلام، تأمین هزینه خانواده، از جمله مخارج همسر بر عهده مرد است. مرد

وظیفه دارد کلیه مخارج همسرش را تأمین کند، اگرچه خود زن ثروت‌مندتر از شوهر

باشد. وجوب نفقه، یکی از احکام قطعی اسلام است.وآن حق زوجه است. اگر مرد آن‌را

نپردازد، به صورت دین بر ذمه‌اش باقی می‌ماند و عندالمطالبه باید آن‌را بپردازد و

چنان‌چه از پرداخت نفقه امتناع کند، حاکم شرعی اسلام می‌تواند زن را طلاق دهد.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

هر که زن دارد، ولی لباس و غذای او را تأمین نمی‌کند، امام وظیفه دارد در میان آنان

جدایی افکند.

اسحاق بن عمار می‌گوید:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: زن چه حقی بر شوهر دارد؟ فرمود: غذا و

لباسش را تأمین کند و لغزش‌هایش را ببخشد.

نفقه شامل موارد ذیل می باشد:

نفقات عبارت است از کلیه نیازهای خانواده، با رعایت امکانات و عرف زمان، مکان و

شئون خانواده که در این‌جا برمی‌شمریم:

 غذا، میوه و دیگر نیازها به مقدار نیاز متعارف، لباس زمستانی و تابستانی طبق نیاز و

شئون خانواده، اسباب و لوازم زندگی ، مسکن که طبق شونات خانواده باشد ، هزینه ی

بهداشت و درمان و دارو، هزینه های نظافتی و آرایشی زن و دیگر نیازهای زوجه  و

فرزندان.

 

 

مبث چهاردهم ) نتیجه گیری

 

باتوجه به صراحت مواد قانونی همچنین موارد شرعی حاکم بر پرداخت نفقه متوجه می

شویم که نفقه یکی از ارکان بسیار مهم تلقی شده که برای عدم انجام آن ضمانت اجرایی

های سنگینی در نظر گرفته شده واین امر باعث می شود که زن احساس بهتری نسبت

به ادامه ی زندگی مشترک پیدا کند و سازگاری بیشتر در زندگی در برابر مشکلات از

خود نشان بدهد. به امید روزی که هیچ طلاقی ثبت نشود.

 

زهرا سیفی

داور حقوقی

کارشناس ارشد حقوق خصوصی.

مشاور امور قضایی خانواده