شاید در معاملات روزانه میان افراد عبارت حق فسخ بکاررفته باشد در این مقاله سعی می شود در خصوص این موضوع توضیح داده شود امید است مفیدفایده خوانندگان ارجمند قرار بگیرد.

امروزه تنظیم قرارداد های مهم وامضای آن کاری بسیار دشوار واز ریسک بالای برخوردار است .چراکه عواملی در آن دخیل است که در سرنوشت افراد تاثیر گذار وآدمی چه بسا دراینده با چالش روبرو می گردد.اما قطعا با دانستن مطالبی در این زمینه تا حدی کمک کننده واز مشکلات جلوگیری می کند .

حق فسخ یا اصطلاح حقوقی آن بحث خیارات از موضوعات رایج در قراردادهاست اصلا خیار یعنی چه؟در لغت به معنای اختیار ,اراده وانتخاب است در اصطلاح حقوقی بمعنای انحلال قراردادیا همان سرباز زدن از مفاد قراردادمی باشد

سوال پیش می آید که اصلا تمامی معاملات صورت گرفته را می شود با پیش بینی حق فسخ براحتی برهم زد یا خیر؟در پاسخ ذکر نکاتی ضروری است .معاملات به دو دسته عقود لازم ووعقود جایز تقسیم می شوند عقود لازم عقودی که هیچ یک حق برهم زدن ان را ندارند وطرفین متعهد به اجرای ان هستند برعکس عقود جایز که هریک از طرفین هرزمان می توانند فسخ نمایند.وفق قانون اصل بر لزوم قرارداد هاست وطرفین معامله بایستی بر اجرای مفاد ان متعهد باشند واصولا بطور یکجانبه نتوان آنرا منحل کرد در نتیجه برای فسخ یک طرفه بایستی این حق در قرارداد ها برای یکی از طرفین معامله پیش بینی ومشروط گردد یا اینکه طرفین با رضایت همدیگر قرارداد را منحل نمایند.در نهایت بحث خیارات مخصوص عقود لازم هستند .ماده219قانون مدنی بیان می دارد که عقودی که مطابق با قانون نگاشته وتنظیم می شوند دو طرف معامله لازم است که تبعیت نمایند مگر اینکه با رضایت دو جانبه به اصطلاح حقوقی اقاله یا با داشتن حق فسخ از آن معامله عدول کنند.

عبارتی چند وقت پیش از سوی سامانه پیامکی پلیس هم برای عموم فرستاده می شد ذهن خیلی ها را به خود معطوف می ساخت وبسیاری از مردم نسبت به ان واکنش نشان دادند بله عبارت اسقاط کافه خیارات همان عبارتی که در مبایعنامه های چاپی بنگاههای املاک درج شده است ولی بسیاری حتی معنی ان را نمی دانند وبی توجه  پای امضای قرارداد می نشینند وناخواسته وندانسته امضا می نمایند وشاید عواقب ان نیز دامن گیر انها می شود .باید دانست اسقاط تمامی خیارات در معامله یعنی هیچ یک از دو طرف معامله در به هم زدن معامله اختیار ندارند حتی اگر متضرر شوند.ذکر این نکته هم مهم است که با اسقاط تمام خیارات بازهم شامل خیار تدلیس نمی گردد چراکه اسقاط خیار تدلیس باطل وبرخلاف نظم عمومی جامعه است ودر خصوص خیار غبن نیز اختلاف رویه است چراکه برخی بر این عقیده می باشند که اسقاط کافه خیارات شامل غبن افحش است برخی نیز برخلاف ان معتقد هسستند فرقی ندارد وبا اسقاط کلیه خیارات خیار غبن نیز مشمول است.

وقتی شما با فردی درمورد یک مال چه منقول مثل خودرو وچه غیر منقول مثل یک آپارتمان قراردادی تنظیم می نمایید شاید بخاطر یکسزی عوامل مثل داشتن عیب یا ندانستن قیمت حقیقی  یا عواملی دیگری که در حین معامله وجود نداشته یا وجود داشته کما اینکه خریدار یا فروشنده متوجه ان نشده ولذا با این قرارداد دچار ضرر می شود در اینجاست که اگر این عبارت اسقاط کافه خیارات در قرارداد قید شده باشد درواقع حق قانونی خود را دررابطه خروج یک طرفه از قرارداد را از خود سلب نموده اید.

خیارات در علم حقوق دارای انواعی است که بطور مجزا دررابطه با انواع آن صحبت می گردد.در کل 12نوع خیار داریم که در قانون مدنی در ماده 396 تا تنها 10مورد را بیان داشته است.

1-خیار حیوان این نوع خیار همانطور که از نام ان مشخص است دررابطه با معامله حیوان است یعنی هرزمان مورد معامله حیوان باشد وشرایط ان محقق شود یکی از طرفین می تواند به ان خیار استناد کند حال چه شرایطی؟یعنی هرزمان در قرارداد در ازای ان چیزی که می دهی حیوان دریافت کنی تا سه روز از زمان قرارداد می توای از این خیار حیوان بهره مند شوی .بنابر این یک مورد معامله حیوان باشد دو.سه روز اززمان عقد بگذرد3این خیار فقط برای بایع یا همان فروشنده متصور است.

2خیار مجلس .خیاری است که فقط می توانی در حین انعقاد قرارداد ودر خود مجلس قرارداد از ان استفاده نمایی .پس اگر معامله ای رخ داد وهریک پس از عقد از یکدیگر جداشدند این خیار قابل استفاده نیست.

3 .خیار شرط .در بسیاری از مواقع پیش می اید که در یک معامله ای هرکدام از طرفین شرطی می کند یا هریک یا هردو یا حتی سوم شخصی اختیار برهم زدن معامله را داشته باشد البته ذکر مدت لازمه وشالوده اصلی این خیار است.

4.خیار تاخیر ثمن درواقع این نوع خیار زمانی توسط فروشنده استفاده می گردد که در دریافت ثمن خریدار تعلل ورزد البته بارعایت وجود شرایطی این خیار محقق می گردد اولا مورد معامله عین معین یا کلی در معین باشد یعنی مورد معامله مشخص ویا قابل تشخیص باشد عین معین مثل خودرو مزدا 82وکلی در معین یعنی یک کونی برنج از این انبار دوم اینکه مبیغ یا همان کالا وثمن هردو حال باشند یعنی دارای مهلت ووعده دار نباشندسوم اینکه ازتاریخ وقوع معامله 3روز بگذردوچهارم اینکه در این سه روز مقرر مبیع به خریدار تسسلیم نشده وخریدار هم تمامی ثمن را پرداخت ننموده باشد

نکته :از میان خیارات مذکور در متن فوق سه خیار معروف است یه خیاراتی که مخصوص فروشنده می باشدنوع اول ودوم وچهارم یعنی خیار مجلس ,خیار حیوان,خیار تاخیر ثمن .

5.خیار تخلف از وصف یا نام دیگر ان خیار رویت که همانطور از اسم ان پیداست مورد معامله رویت نشود وتنها به اوصاف ان تکیه کنی وپس از قرارداد متوجه شوی که مورد معامله ان وصف را ندارد که در چهار حالت ممکن قابل تصور است.

عدم رویت مبیع توسط خریدار

عدم رویت ثمن توسط فروشنده

عدم رویت مبیع توسط فروشنده

عدم رویت ثمن توسط خریدار

در نتیجه استفاده از این نوع خیار برای هریک از طرفین ممکن است ایجاد شود.

6.خیار غبن –غبن یعنی ضررپس اگر در عقدی بین خرید وفروش تعادل نباشد یا بعبارتی کسی یک کالای را بدون دانستن قیمت اصلی با قیمت خیلی بالایی بخرد یا با قیمت خیلی پایینی بفروشد وپس از قرارداد متوجه قیمت واقعی شود بنوعی دچار زیان شده که باصطلاح حقوقی مغبون شده است حال با وجود داشتن این حق جبران خسارت می گردد.

7.خیار عیب .گاهی در یک دادوستدی کالا دچار عیبی است که مخفی است یا مشهود اما  خریدار متوجه ان نشده است وفروشنده سکوت اختیار نموده است.در کل متضرر از معامله می تواند از این خیار استفاده کند ومعامله را بر هم زند یا اینکه با وجود ان عیب به همان شکل بپذیرد وارش بگیردمنظور از ارش هم مابه تفاوت قیمت کالای سالم وکالای دچار عیب است.

8.خیار تدلیس ,تدلیس یعنی اخفا وکتمان یعنی کاری که موجب فریب طرف معامله  شود.بنابراین اگر عملیاتی رخ دهد در حین معامله که باعث فریب به قصد گمراهی طرف معامله شود تدلیس صورت گرفته  است.

9.خیار تبعضه صفقه یعنی جز جز شدن معامله یا بعبارتی بخشی از یک معامله به طور صحیح انجام گرفته است بخشی دیگر معامله اشتباه انجام گرفته است.که در این صورت فرد اختیار دارد کل معامله را به استناد این خیار فسخ کند یا بخش صحیح را بپذیرد ونسبت به بخش باطل آن ثمن رااسترداد کند

10خیار تخلف از شرط در مواقعی پیش بینی شده است که شرطی در معامله ای درج می گردد مشروط علیه (کسی که شرط برعلیه اوست)از انجام ان شرط استکناف می ورزد  ومشروط له یعنی (کسی که شرط بنفع اوست)از این حق استفاده می کند.

نوع یازدهم ودوازدهم در قانون نام برده نشده است نوع یازدهم خیار تفلیس است

خیار تفلیس از ریشه افلاس وورشکستگی می اید حالتی که یکی از طرفین مفلس شود طرف دیگر با وجود شرایط زیر می تواند معامله را منحل کند.

1-تشخیص ورشکستگی وافلاس توسط دادگاه

2-عدم تلف یا فروشش مورد معامله

3-عدم پرداخت ثمن

4-ثمن مال کلی در ذمه باشد یعنی پول باشد

حالت دوازدهم هم خیار تعذر تسلیم است یعنی هریک از طرفین از تسلیم مورد معامله به دیگری عاجز باشند مثلا قناری در قفس را فروشنده می فروشد ودر حین دادن قناری به اسمان می رود وبه تصرف مشتری در نمی اید.در اینجا فروشنده از تسلیم متعذر شده است.بحث خیارات به پایان رسید اما این نکته نیز ناگفته نماند که از میان خیارات تعدادی معروف به خیارات فوری هستند که به محض اگاهی بایستی اعمال شوند .معیار فوریت هم عرف است .

خیارات فوری عبارت است از:

1خیار تدلیس2-خیار عیب 3- خیارغبن4-خیاررویت ویا تخلف از وصف

مطلبی که در بحث خیارات نیز قابل توجه است این است که آیا خیارات قابل انتقال هستند یا نه؟برای پاسخ به این سوال بایستی بین نوع انتقال که قهری است یا اختیاری تمایز قایل شد در حالت قهری اختلاف نظری وجود ندارد خیارات اصولا پس از فوت نیز باقی وقابل انتقال قهری به وراث یا قایم مقام آنها می باشد اما در حالت دوم انتقال اختیاری نظرات گوناگون است البته انتقال خیار  ارادی واختیاری به طرف دیگر معامله زیاد جای بحث نیست بلکه انتقال به شخص سوم ملاک است .در میان خیارات این موضوع در خیار شرط عنوان شده است اما در خیارات دیگر جای تامل است انتقال ارادی واختیاری حق فسخ به شخص ثالث ناقض اصل نسبی بودن قارداد هاست این اصل این مطلب را می رساند که قرارداد ها فقط بین دو طرف معامله وقایم مقام قانونی آنها تاثیر دارد وبرای اشخاص ثالث تعهد ایجاد نمی کند.