به نام خدا

 نویسنده : امین اعوانی

موضوع مقاله :{مفهوم عدالت توزیعی و مصادیق و کاربرد آن }

مقدمه :عدالت در عرف به معنای تعادل و توازن و تناسب و رعایت تساوی در زمینه استحقاق های مساوی و نفی هر گونه تبعیض آمده است ولی افراد مختلف با تفکرات متفاوت راجع به عدالت و برابری و ظلم و نابرابری نسبت به مفهوم عدالت و مصادیق آن نظرات و آرای گوناگونی دارند زیرا عدالت و تعریف آن دارای مفهوم کلی و مصادیق وسیعی را دارا میباشد .

اما ان چیزی که در همه ی افراد یکسان و مشترک می باشد و ان اینکه هرکس در فطرت و وجدان خویش مفهوم و مصداقی از عدالت در وجود و درون خویش دارد و بر اساس تفکرات و حدیث نفس خویش عدالت را  تفسیر و دنبال می کند.

اما در مفهوم توزیع کردن شکی نیست که به معنای تقسیم کردن و قسمت کردن امتیازات مختلف و توزیع و تفکیک ثروت و حقوق افراد براساس استحقاق و قوانین بیان شده است .

عدالت ازمنظری به دلیل اهمیت ان از تمام جهات ازاصول دین تشیع محسوب می شود به طوریکه شیعه اعتقاد به قبول آن را از ضروریات دین بعد از توحید و معاد و نبوت و امامت می داند .

+ اگر عدالت فقط به مفهوم مساوی بودن و برابری در تمام شئون باشد و هیچ گونه تفاوتی میان افراد راقائل نباشیم و هیچ گونه استحقاقی را میان افراد در نظر نگیریم و همه به یک چشم نظر گردداین عدالت عین ظلم است چرا که اگر اعطاء مساوی عدل باشد منع و گرفتن مساوی هم عدل است پس ظلم و مجازات غیر حق  مساوی هم عدل محسوب می شود  اما اگر مفهوم عدالت را به معنی رعایت تساوی بین افراد ی که استحقاق ها و شایستگی های مساوی دارند تعریف گردد به مفهوم واقعی عدالت نزدیک تر شده ایم .

قطعا  بشر همان طور که به نیازهای مادی و پول نیاز ضروری دارد به علوم انسانی برای شناخت عدالت و مصادیق آن و نیازهای معنوی مثل تحقق عدالت هم احتیاج ضروری دارد .

وحال نوبت به مصادیق وکاربرد عدالت توزیعی و موقعیت هایی که این نظریه و تئوری کاربرد دارد و باعث جلوگیری از بی نظمی و وحشی گری و تضییع حق افراد میشود و باعث رسیدن افراد به آنچه که به طور حقیقی و واقعی به آن حق استحقاق دارند می پردازم.

مصادیق و کاربرد های عدالت توزیعی :

عدالت در یک جامعه که معمولا متشکل از سه قوه ی مقننه(مجلس قانونگذاری) و مجریه(دولت) و قوه قضاییه و نیروهای مسلح است باید در تمام زمینه ها وابعاد وجود داشته باشد و محقق گردد تا به افراد احساس ظلم و تبعیض و پایمالی حقوق شان دست ندهد .

واینکه این عدالت را مجلس قانون گذاری در بدو اموردر امر وضع قوانین و مقررات در تمام زمینه ها ی قانون گذاری باید رعایت نماید تا دیگر قوا هم به ان قواعد عادلانه پایبند باشند و دولت هم به عنوان یک شخصیت اجرایی بزرگ و سازمان های ان باید در تقسیم ثروت و امتیازات و تقسیم شغل های دولتی مختلف واختیارات اجرایی گوناگون و اجرای قوانین نسبت به کل جامعه عدالت و توزیع عادلانه ثروت و قدرت را بین افراد شایسته با عدالت تقسیم نماید تا نظم در جامعه محقق گردد و ظلم و تبعیض در جامعه نباشد .

و از طرفی پلیس و نیروهای مسلح هم باید در جامعه در کشف جرایم و تخلفات عدالت را رعایت نماید به طوریکه هم دلایل مجرمانه و علیه فرد را گزارش نماید و هم دلایل به نفع طرف و له او را که قابل دفاع از حقوق بزهکار باشد را گزارش نماید تا قاضی بتواند بر اساس عدالت و استحقاق واقعی افراد حکم نماید و نباید فقط علیه او اقدام به جمع اوری دلایل نماید و رعایت این قاعده از ظلم و تبعیض و هرج و مرج در جامعه جلوگیری می نماید .

و از طرفی مهمترین قوه که قوه قضاییه است در قضاوت و صدور حکم عدالت و استحقاق واقعی افراد را در پاداش و مجازات باید رعایت نماید و متناسب با استحقاق واقعی افراد اقدام به حکم نماید و در تمام مراحل قضایی از جمله تحقیق و تعقیب و صدورحکم  و اجرای ان و کلا در ارایه تمام خدمات قضایی باید از حق و عدالت دفاع نماید تا ظلمی نشود چرا که اگر در خود قوه قضاییه عدالت رعایت نگردد و ظلم شود دیگر افراد رغبت به مراجعه به این دستگاه و اقامه دعوا وفصل خصومت  ندارند و احساس امنیت نمی کنند .

واز دیگر مصادیق عدالت توزیعی این است که جهان براساس عدالت ساخته و بنا شده است بدین معناکه در ان تعادل و توازن و تناسبی بین آب و خاک و باد و آتش است و دارای قواعد و مقررات ثابتی فیزیکی است به طوریکه در عالم خارج می بینیم که مطابق قوانین شیمی مثلا آب در دمای 100درجه به جوش می اید و این قاعده در تمام جهان هم در ایران و هم در خارج از کشور معلوم می باشد واگر این تعادل و تناسب نبود قطعا بی نظمی و به هم ریختگی و رخنه در جهان ایجاد می شدواین عدالت را هم در فرمول شیمیایی و هم در مواد اولیه غذایی هم مبینیم به طوریکه برای مثال در درست کردن یک غذا اگر ما توزیع و رعایت عدالت و تناسب در ریختن مواد غذایی را رعایت نکنیم باعث می شود که غذا خیلی شور یا غیر قابل خوردن گردد.

و از نمونه و مصادیق دیگر عدالت توزیعی می توان به مجازات و تنبیه دو بزهکار و مجرم و شریک در جرم نام برد که هر مجرم متناسب با دخالت و تاثیر در نتیجه ی مجرمانه باید مجازات نمود و اگر مجرمی در تحقق نتیجه دخالت ضعیف و کمی داشته باشد و صرفا معاونت کرده را نباید اورا مساوی با مباشر جرم که که مداخله مستقیم و تاثیر بیشتری در تحقق نتایج مجرمانه داشته است مجازات نمود.

و همچنین است در مجازات های رانندگی و جریمه های نقدی که نباید دو خودرو را با تیپ مختلف و قیمت های متفاوت و یک جور و به طور یکسان مجازات نمود و باید بر اساس نوع و تیپ خودرو هر فرد و متناسب با میزان تمکن مالی هر صاحب خودرو مجازات نمود برای مثال خودرو پراید در مقایسه با خودرو بنز که از ارزش کمتر ی برخوردار است پس اینکه ما تمام خودرو ها را با یک چوب مجازات و جریمه نقدی نماییم امری خلاف عدالت محسوب می شود که متاسفانه در جامعه ایران این امر رعایت نمی گردد ومورد غفلت واقع شده است و منجر به تضییع حقوق افراد شده  است.

و همین طور حق عبور در جاده ها هم با خط کشی و لاین بندی تقسیم گردیده است تا فردی که می خواهد با سرعت بیشتری برود را از فردی که میخواهد با سرعت  کمتری برودراجدا و تفکیک کند تا هردو به تناسب و عادلانه از این حق تقدم عبوردر جاده ها استفاده کنند.

   واز دیگر نمونه ها و مصادیق عدالت توزیعی می توان به تقسیم قدرت و توازن قدرت در حکومت نام برد که اگر در حکومت قدرت متمرکز در یک نفر گردد وهمه چیز را او مشخص کند و تصمیم گیری نماید باعث دیکتاتور ی و سر خوردگی افراد می گردد و در افراد حس داشتن اراده و مشارکت مردم در تصمیم گیری ها راجع به اینده خویش کم رنگ می شود و در تاریخ ما سرنوشت حکومت های دیکتاتور و ستم گر که نمونه های فراوانی داشت که در نهایت منجربه انحلال و از پاشیدگی شده است  به خوبی مشهود است .

واز جمله مصادیق آن عدالت توزیعی در تقسیم عادلانه ارث می باشد که در اسلام هم پسر دو برابر دختر ارث می برد و به نظر این تقسیم به نوعی از دید پسران عادلانه و از دید دختران ناعادلانه و نابرابر می باشد ولی از لحاظ استدلالی پسر به لحاظ داشتن مسوولیت تشکیل خانواده و بار مسوولیت امرار معاش خانواده نیاز به سهم بیشتری دارد.

واز دیگر نمونه های و مصادیق دیگر در ضرورت رعایت عدالت توزیعی و کاربرد عینی ان در تقسیم عادلانه و اعطای رتبه و نمره دهی استاد و معلم به دانش اموزان و دانشجو یان می باشد که  در موقع تصحیح برگه های امتحانی نمود و تحقق پیدا می کند و اگر معلم فردی عادل نباشد و تبعیض قایل شود بین دانش اموزان و بنا بر سلیقه و دل به خواه خود به فردی نمره بالا و به فردی نمره ی پایین دهد و عدالت توزیعی را بین همه ی دانش اموزان بر اساس استحقاقشان رعایت ننماید باعث ظلم وتبعیض و اعتراض می گردد.

واز دیگر نمونه های و مصادیق دیگر عدالت توزیعی می توان در تقسیم خدمات ضروری جامعه نام برد مثل توزیع خدمات بهداشتی و درمانی و واکسن و یا توزیع بنزین و یا یارانه دولتی و یا توزیع مشاغل ضروری و بالا مثل وزارت و سفارت که بر اساس استحقاق و شایستگی واقعی افراد می باشد . واگر در توزیع این خدمات تناسب و تعادل و عدالتی نباشد و خدمات توزیع برق و توزیع آب و توزعی دیگرامکانات در تمام کشور متناسب با جمعیت هر استان نباشدو امکانات به نحو عادلانه متناسب با نیاز افراد توزیع نگردد منجر به ظلم و تبعیض و اختلاف در جامعه می گردد .

نتیجه :

در این مقاله به مفهوم عدالت توزیعی و کاربرد و مصادیق متفاوت آن از تمام ابعاد پرداخته شد و دریافتیم که عدالت یک مفهوم کلی و ذهنی و مقدسی است که همانند نیازهای ضروری و مادی افراد که به پول نیازدارند به عدالت و نظم هم نیاز دارند و اگر عدالت نباشد باعث ایجاد حس ظلم و تبعیض و اشوب و اختلاف در جامعه می گردد و در طول تاریخ افراد زیادی برای تحقق عدالت در جامعه جنگیده اند و جان خود را در راه اسلام و عدالت تقدیم کرده و شهید شده اندد و پیامبران و امامان هدفشان اقامه عدل و عدالت در جامعه بوده است و نیاز ضروری بشریت به عدالت طوری است که حتی کافران و مجرمان هم نسبت به اقامه ی ان احساس نیاز و به ضرورت وجود و تحقق ان اذعان می نمایند .

و اگر در جامعه عدالت نبود امکان نابودی بشریت بدست خودش می بود ووظیفه ی اقامه عدل در دست همه ی بشریت و انسان ها می باشد و هرکس در تنهایی و دو نفر به تنهایی نسبت به هم احساس عدالت و اقامه ی ان توسط خودشا ن یا شخص ثالث می کنند و تحقق عدالت توسط فرشتگان و انسان های مریخی تحقق پیدا نمی کند و خود بشریت باید برای تحقق و گسترش ان دست به کار شود و برای بدست اوردن ان باید سرمایه گذار کند تا به سعادت و رستگاری که در قران نامبرده شده برسد . / والله اعلم...../ومن الله التوفیق.....

نویسنده : امین اعوانی