(( بسمه تعالی ))

انواع چک و سامانه های مرتب با آن مطابق قانون 

تعریف چک بر اساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت :

چک نوشته است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار نماید .

بر اساس ماده یک الحاقی ۱۳۷۲ قانون صدور چک  انواع چک عبارت است از :

چک عادی :

چکی است که اشخاص عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد .

چک تایید شده :

چکی است که اشخاص عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود .

چک تضمین شده :

چکی است توسط بانک بر عهده همان بانک به در خوایت مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود .

چک مسافرتی :

چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می گردد .

به موجب قانون صدور چک الحاقی ۱۳۹۷ دو نوع چک به انواع چک ها اضافه شد

چک الکترونیک :

بر اساس تبصره ماده یک قانون صدور چک الحاقی ۱۳۹۷ چکی است که در فضای مجازی صادر می شود و نام دیگر آن داده پیام است و توسط بانک در فضای مجازی صادر می شود و استثنائا در مورد این چک و چک موردی نیازی به هویت سنجی و اعتبار سنجی ندارد یعنی دارنده حساب به بانک مراجعه می کند و از بانک             می خواهد یک چک در وجه آقای الف در فضای مجازی صادر کند و بعد از آقای الف دارنده چک بوده و یک کد به او اختصاص پیدا میکند و می تواند با آن کد در سررسید به بانک راجعه کرده و کد را ارائه می دهد و مبلغ را دریافت کند .

چک موردی :

بر اساس تبصره ۲ ماده ۶ قانون صدور چک الحاقی ۱۳۹۷ به منظور کاهش تقاضا برای در خواست دسته چک و همچنین افرادی که فاقد دسته چک هستند می توانند به شعب بانک ها مراجعه کنند و چک موردی دریافت کنند که این چک نیاز به هویت سنجی و اعتبار سنجی ندارد و افراد می توانند از مرداد ماه ۱۴۰۰ ۵ بار در سال و هر بار ۲ چک موردی دریافت کنند و تا زمانی که برای آن چک تعیین و تکلیف نکنند نمی توانند درخواست دیگر بدهند .

اعتبار سنجی و هویت سنجی به چه معنا است ؟

اعتبار سنجی :

یک رویکرد علمی مبتنی بر دانش بانکداری و علم امار است . در این رویکرد اطلاعات وضعیت جاری و سابقه ای متقاضی تجزیه و تحلیل می گردد و امتیاز اعتباری وی محاسبه می شود و این امتیاز اعتباری بیانگر میزان ریسک اعتبارسنجی مشتریان در بازپرداخت تعهداتشان است که در این اعتبار سنجی مشتریان به سه گروه حقیقی مصرفی ، حقیقی حرفه ای و حقوقی دسته بندی می شوند می شوند .

حقیقی مصرفی

اشخاص حقیقی مصرفی افرادی هستند که به عنوان مصرف کننده ، متقاضی خرید اعتبار هستند به عنوان نمونه از این گروه از مشتریان می توان افرادی را ذکر کرد که برای خرید لوازم خانگی یا خودرو و از چک بانکی استفاده می نمایند . در اعتبار سنجی اشخاص حقیقی مصرفی معمولا از متغیر های هویتی ، سکونتی، درآمدی و سابقه ای استفاده می شود .

حقیقی حرفه ای

مشتریان حقیقی حرفه ای افراد حقیقی ای هستند که صاحب کسب و کار بوده و در جهت توسعه کسب و کار خود متقاضی نیز در محاسبات وارد می شوند که به عنوان نمونه هایی از این دسته از مشتریان ( اعتبار بانکی افراد ) می توان به پزشکی که برای خرید لوازم پزشکی نیازمند اعتبار است یا مغازه داری که برای تغییر دکور یا خرید لوازم داخل مغازه متقاضی دریافت اعتبار است .

اشخاص حقوقی یا شرکت ها 

متغیر هایی که ر اعتبار این دسته از مشتریان استفاده می شود از دو دسته دیگر گسترده تر بوده و دامنه وسیع تری را در بر میگیرد. در اعتبار سنجی اشخاص حقوقی علاوه بر وضعیت عمومی شرکت ( نظیر نوع صنعت ، بازار فروش ، تعداد کارکنان ) ، ترازنامه و صورتحساب سود و زیان سه سال آخر متوالی نیز در محاسبات استفاده می شوند به علاوه سوابق اعتباری خود شرکت ، اعضای هیات مدیره و مدیر عامل نیز از جمله اطلاعاتی هستند که در اعتبار سنجی مشتریان حقوقی به کار گرفته می شود .

علاوه بر اطاعات ورودی که بخشی از آن ها در بالا معرفی شد ، سیاست های کسب و کار موسسه ارائه دهنده اعتبار نیز در فرایند اعتبارسنجی موثر هستند

هویت سنجی :

سامانه نهاب :

سامانه نهاب مخفف سامانه «نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی» است. این سیستم با نگهداری اطلاعات مشتریان بانکی در خود ، امکان ارائه انواع استعلام های مرتبط با مشتریان بانکی را به سایر سامانه های مجاز خواهد داشت . سامانه نهاب جهت انجام وظایف خود نیاز به ارتباط با سیستمهای اطلاعاتی سایر ارگانها نظیر سامانه ثبت احوال ، سامانه ثبت شرکتها ، اداره پست ، سیستمهای نیروی انتظامی و سایر دستگاههای قضایی و دولتی دارد . مشتریان بانک با ثبت‌نام در این سامانه، شناسه منحصربه‌فردی به نام شهاب (شناسه هویت الکترونیکی بانکی) دریافت می‌کنند که در واقع کد شناسایی و احراز هویت آن فرد خواهد بود. طبق قانون اصلاح صدور چک، بانک‌ها موظف شده‌اند که صحت مشخصات متقاضی دسته‌چک را از این سامانه استعلام کنند و از این پس قبل از اعطای دسته‌ چک به متقاضیان، لازم است هویت متقاضی از طریق استعلام از این سامانه احراز شود. 

امتیازات احراز هویت در سامانه نهاب

- از طریق سامانه نهاب می توان اطلاعات مشتریان را نگهداری کرده و استعلام های مرتبط به مشتریان را در سامانه های مجاز انجام داده و باعث تسریع در روند دسترسی و اعتبارسنجی به صورت انلاین شده همچنین از آنجا که براساس بخشنامه اداره کل مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم بانک ها قبل از تحویل دسته چک باید اطلاعات مشتری را در سامانه نهاب وارد کرده و تاییدیه بگیرند ، به این ترتیب یکی از راه های پولشویی با پیگیری روبرو شد و تعداد چک های تقلبی و مشکل دار نیز کمتر شد .

- عضویت در سامانه نهاب، تخصیص شماره شناسایی منحصربه‌فرد برای هر یک از افراد جامعه را در شبکه بانکی میسر می‌کند که بستری امن برای انتقال اطلاعات هویتی و بانکی مشتریان نظام بانکی به مرکز ریشه گواهی بانکی برای صدور توکن‌های «نماد» بوده و به‌عنوان پروفایل مشتریان بانکی مورداستفاده قرار خواهد گرفت. 

سامانه صیاد و سامانه های زیر نظر آن :

۲۸ شهریور ۱۳۹۶ بود که سامانه صیاد ( سامانه صدور یکپارچه دسته چک )توسط بانک مرکزی رونمایی شد . این طرح به منظور رفع مشکلات فعلی کاربری چک پیاده سازی شده است و اجرای آن در دو بعد شکلی و فرایندی ، تحولات مهمی از جمله اعتبار سنجی یکپارچه ، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته چک پیش از صدور ، استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده چک توسط گیرنده آن ، استاندارد سازی ابعاد و جانمایی اقلام اطلاعاتی و ویژگی های امنیتی برگه چک را در بر دارد.

استعلام حساب صادرکننده چک؛ از سفید تا قرمز

هر چند سابقه حساب صادرکننده چک همواره از دغدغه‌های دریافت‌کنندگان چک است، اما می‌توان قبل از گرفتن چک صیادی وضعیت آن را در قالب ۵ رنگ سفید، زرد، نارنجی، قهوه‌ای و قرمز استعلام کرد.

نحوه استعلام ازسامانه صیاد به چه نحوه است ؟

افراد قبل از دریافت چک می‌توانند شناسه استعلام ۱۶ رقمی مندرج در چک‌های صیادی را به سامانه استعلام پیامکی بانک مرکزی به سر شماره ۷۰۱۷۰۱ پیامک کنند، تا از وضعیت اعتباری صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی ثبت‌شده در سامانه بانک مرکزی اطلاع پیدا کنند . گفتنی است، شناسه استعلام باید بدون هیچ‌گونه کاراکتر اضافی برای این سامانه پیامکی ارسال شود.پاسخ به استعلام چک صیادی، ظرف مدت ۱۵ دقیقه و به‌ صورت پیامکی ارسال می‌شود. اما اگر به هر دلیلی تا ۱۵ دقیقه پاسخی از مرکز صیاد دریافت نشد، نتیجه با پیامک «عدم امکان اخذ استعلام» اعلام خواهد شد و افراد  باید مجدداً برای دریافت استعلام اقدام کنند. تمامی پیامک‌های اطلاع‌رسانی در خصوص استعلامات، فقط با سر شماره ۷۰۱۷۰۱ اطلاع‌رسانی می‌شود و استعلام به‌ صورت رتبه‌بندی بر اساس شاخص‌های رنگی اطلاع داده می‌شود.

سامانه تسویه چک یا چکاوک

بر اساس تبصره یک ماده ۲۱ قانون صدور چک الحاقی ۱۳۹۷ تسویه چک باید در این سامانه و در وجه دارنده نهایی چک بر اساس استعلام سامانه صیاد انجام می شود و اگر مالکیت دارنده در سامانه صیاد ثبت نشده باشد مشمول این قانون نبوده و در نتیجه بانک ها مکلف اند از پرداخت آن خودداری کنند.

سامانه پیچک

تمام صادرکنندگان ، انتقال دهندگان و ذینفعان چک ملزم به رعایت موارد زیر می باشند

۱- لزوم ثبت تمام چک های جدید در سامانه صیاد 

۲- در هنگام ثبت ، تایید و انتقال - ممنوعیت دارندگان چک برگشتی رفع سوء اثر نشده ، از صدور چک جدید و ثبت آن در سامانه صیاد

۳- لزوم صدور چک در وجه ذینفع مشخص و ممنوعیت صدور آن در وجه حامل و جایگزینی پشتنویسی چک های طرح جدید از طریق ثبت انتقال در سامانه صیاد