عنوان مقاله: بررسی مفهوم اعسار به طور مطلق واعسار از هزینه دادرسی در قوانین و مقررات: اصولا در دادگستری کشور ما هر شخصی که به منظور احقاق حق و حقوقش اقدام به مراجعه به مراجع قضایی نماید و طرح دعوا کند می بایست هزینه هایی را به صندوق دادگستری بپردازد. که این هزینه ها بسیار متنوع هستند من جمله این هزینه ها عبارتند از: هزینه رسیدگی، هزینه تمبر، دستمزد کارشناس، هزینه های اجرای قرار های معاینه و تحقیقات محلی نمونه ای از اینهاست.البته ممکن است این هزینه ها در برخی از دعوای خیلی بالا باشد که خواهان پرونده توانایی پرداختن آنها را نداشته باشد در این وضعیت بحث اعسار از هزینه دادرسی مطرح خواهد شد. _ مفهوم اعسار چیست؟ اعسار یک لغت عربی است که در لغت به معنای سختی و رنج و مشقت است و در اصطلاح حقوقی به معنای این است که موقعی که شخصی به عبارتی توانایی مالی نداشته باشد یا دارایی داشته باشد اما در حالتی قرار گرفته باشد که امکان دسترسی به آنها را ندارد و دچار اعسار شده است و توانایی پرداخت دیون خویش را ندارد مثل آنکه شخصی به دلیل پرداخت مهریه همسر خویش محکوم به پرداخت مثلا 400 سکه بهار آزادی گشته است اما توانایی پرداخت آنرا ندارد این شخص می تواند با مراجعه نمودن به دادگاههای کشور ما اقدام به طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه یا محکوم به کند. بر اساس ماده 1 قانون اعسار:(( معسر کسی است که به واسطه نداشتن دارایی یا دسترسی نداشتن به مالش توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را ندارد)). به عبارت دیگر این شخص برای احقاق حقش ممکن است توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد و حتی توانایی تعیین وکیل برای پیش بردن کارهایش نداشته باشد که در اینصورت ایشان می تواند با مراجعه به مراجع دادگشتری درخواست وکیل معاضدتی نماید. _ تاریخچه اعسار: در رابطه با اعسار در کشور ما ایران در سال 1313 اولین قانون در این رابطه تصویب شد و سپس با توجه به اوضاع و احوال زمانی دچار تغییر و تحولاتی گشت. در این خصوص با توجه به ماده 652 قانون مدنی که اشاره می کند:(( در زمان مطالبه (طلب) حاکم می تواند مطابق با اوضاع و احوال شخص بدهکار مهلت یا اقساطی قرار می دهد)) و به موجب ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال 1394:(( هر کس به موجب حکم دادگاه به دادن هر نوع مالی به دیگری محکوم شود و ار اجرای حکم خودداری کند. هر گاه محکوم به عین معین باشد آن مال اخذ و به محکوم له تسلیم می شود و در صورتی که رد عین ممکن نباشد یا محکوم به عین معین نباشد، اموال محکوم علیه با رعایت مستثنیات دین و مطابق قانون اجرای احکام مدنی و سایر مقررات مربوط توقیف و از محل آن حسب مورد محکوم به یا مثل یا قیمت آن استیفا می شود)). هم چنین در ماده 3 همین قانون آمده است:(( اگر استیفای محکوم به از طرق مذکور در این قانون ممکن نگردد محکوم علیه به تقاضای محکوم له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکوم له حبس می شود. چنانچه محکوم علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد حبس نمی شود مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.)) در حقیقت با دقت در این مواد می توان استنباط کرد که به محض اقامه دعوای اعسار محکوم علیه می تواند ازحبس خود جلوگیری نموده با اثبات آن به صورت اقساطی دین را بپردازد.تمامی این مواد در جهت جلوگیری از حبس و در راستای سیاست حبس زدایی است. _ اعسار از هزینه دادرسی: در دو حالت در خواست اعسار از هزینه دادرسی به وجود می آید: 1_ به دلیل اینکه اموال و دارایی های فرد کفایت پرداخت هزینه های دادرسی را نمی نماید. 2_ به دلیل اینکه فرد به طور موقت به خاطر عدم دسترسی به اموال خود توانایی پرداخت نمودن هزینه های دادرسی را ندارد به طور مثال اموال فرد در رهن بانک است. به هر ترتیب هر شخصی هم به صرف ادعا نمی تواند مدعی اعسار شود بلکه شروطی را می طلبد: 1_ شخص مدعی اعسار مدیون باشد. 2_ طرح نمودن دعوا از جانب مدعی و طلبکار 3_ احراز و اثبات ادعای ( اعسار) وی و صادر شدن حکم به نفع طلبکار 4_ صادر شدن رای قطعی بر محکومیت مدیون 5_ صادر شدن اجرائیه از جانب دادگاه. بعد از محقق شدن این شرایط یاد شده کسی که ادعای اعسار دارد می تواند با ارائه نمودن دادخواست اعسار در پی اثبات آن باشد. _ نحوه اثبات نمودن اعسار: در اصل 34 قانون اساسی در جهت تحقق حق تظلم خواهی برای آحاد جامعه راه هایی پیش بینی شده است. این طرق مانع از این امر نیست که اعسار و ناتوانی مالی البته در صورت اثبات نمودن در دادگاه مانعی برای تظلم خواهی شهروندان باشد.یکی از راه های معمول برای اثبات این امر بهره گیری از شهادت شهود است که مطابق با ماده 506 قانون آئین دادرسی مدنی عنوان گردیده است: در حالتی که تنها دلیل اثباتی اعسار شهادت شهود باشد می بایست شهادت کتبی لااقل دو نفر از افرادی که از اوضاع مالی و زندگی مدعی اعسار با خبر است به دادخواست پیوست شود. در این شهادت نامه می بایست وسیله امرار معاش،مشخصات، شغل مدعی اعسار و ناتواناییوی برای پرداخت نمودن هزینه دادرسی با معین شدن مبلغ آن می بایست مشخص شود. نکته قابل توجه این است که اصل در این دعوایی بر این است که فرد توانایی مالی دارد و در صورت ادعایی خلاف ان باید این امر ثابت گردد. و مدعی اعسار با توسل به اقسام دلایل به دادگاه می تواند ادعای خود را ثابت کند. _ طریقه مطرخ نمدن دعوای اعسار: کسی که مدعی اعسار است می تواند این دعوا را به دو طریق انجام دهد: _ همراه با دعوای اصلی _ دعوی اعسار از راه تقدیم دادخواست مجزا مطابق با ماده 20 قانون اعسار مرجع صلاحیتدار به دعوای اعسار در خصوص محکوم دادگاهی است که نخست به دعوای اصلی رسیدگی نموده است. دعوای اعسار در برابر اوراق اجرائیه ثبت اسناد در دادگاه محل سکونت مدعی اعسار طرح خواهد شد. _ آئین رسیدگی به دعوای اعسار: فردی که دعوای اعسار را طرح می کند می بایست مانند همه افرادی که در دادگاه طرح دعوا می نمایند می بایست مراحلی را طی کند. مدیر دفتر دادگاه هم باید ظرف دو روز از موعد وصول دادخواست اعسار باید پرونده را به نظر دادرس برساند. و اگر دادرس شهارت شهود را در محکمه ضروری بداند به متقاضی اعسار اخطار می نماید که در موعد معین آنان را حاضر کنند. و ممکن است دادگاه به همان استشهادیه یا شهادت نامه که پیوست دادخواست است اکتفا نماید و ممکن است بر عکس حضور شهود را بخواهد. _ نکات اعسار: در ابتدا باید بگوییم که معافیت از هزینه دادرسی می بایست برای هر دعوا به طور مجزا دریافت گردد مگر آنکه چندین دعوا به طور همزمان علیه یک فردی مطرح شده باشد که در این حالت قبولی اعسار در یکی از دعاوی در دعاوی دیگر هم قابل استفاده است. و نکته بعدی هم این است که رایی که در خصوص اعسار صادر می شود حضوری به حساب می آید به عبارت دیگر اگر خوانده اعسار در دادگاه حضور پیدا نکند و هیچ گونه لایحه ای هم ارائه ننماید و از جلسه دادرسی هم باخبر نشود حکم باز نیز خضوری است حتی در صورتی که ابلاغ اخطاریه به صورت قانونی باش. _ مفهوم شخصی بودن دعوای اعسارچیست؟ اگر دادگاهی حکمی در مورد وضعیت شخصی مبنی بر اعسار صادر نمود این حکم موصوف تنها در خصوص شخص معسر کاربرد دارد و در مورد مثلا وارثان وی جاری نیست. بنابراین اگر معسر فوت شود ورثه وی نمی تواننداز حکم اعسار هزینه دادرسی مورث خود استفاده کنند.فوت نمودن مورث در هر کدام از رسیدگی های بدوی و تجدید نظر و فرجام مانع جریان رسیدگی در خصوص ان مرحله نیست و هزینه دادرسی از وراث گرفته می شود. مگر آنکه ورثه هم معسر باشد و آنرا ثابت کنند. _ خاتمه اعسار: شخصی که از مزایای حکم اعسار بهره برده است و دعوای خود را بدون پرداختن هزینه دارسی شروع نموده است چنانچه در دعوای اصلی حاکم شود از حالت معسر بودن خارج می شود و می بایست هزینه دادرسی را بپردازد. و نیز اگر معسر توانایی پیدا نماید تا هزینه دادرسی را پرداخت کند و به عبارتی ملی شود یا مال دار شود باید هزینه دارسی را پرداخت کند. _ تمایز اعسار با ورشکستگی: اگر تاجری با تعریف قانون تجارت کشور ما وضعیت مالی مناسب نداشته باشد و مدعی اعسار گردد باید با توجه مقررات قانون تجارت ما دادخواست ورشکستگی بدهد و تنها در صورت اثبات نمودن این ادعا است که می تواند معاف از پرداخت این هزینه گردد و فلسفه عدم پذیرش اعسار در خصوص تاجر این است که رسیدگی نمودن به ادعای تاجرنیازمند بررسی دقیقی است و در مورد تاجر قانون سختگیری بیشتری دارد. در مورد کسبه جز هم طبق قانون تاجر محسوب نمی گردند و می توانند از مزایای اعسار بهره ببرند.