_ عنوان مقاله: مرور زمان کیفری:

در این مقاله درصدد آن هستیم که در خصوص اصطلاح حقوقی مرور زمان که در ادبیات حقوقی و قوانین و مقررات کاربرد دارد صحبت کنیم و بررسی نمائیم که چگونه گذشت زمان چگونه مجازات را از بین خواهد برد؟

_ تعریف مرور زمان کیفری:

در حقیقت مرور زمان کیفری، بدین معنا است که سپری شدن مدتی که به موجب قانون تعیین گردیده است و پس گذشت آن زمان تعقیب جرم، یا اجرای حکم قطعی (کیفری) موقوف می شود و مجازاتی که در قانون تعیین گردیده است اعمال نمی شود.به عبارت دیگر، در صورتی که در مدت معینی رسیدیگ به جرم یا اجرای حکم به تعویق افتد در این حالت ما می گوییم اصطلاحا آن جرم مشمول مرور زمان شده است.مطالبق با قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، مرور زمان کیفری به سه دسته تقسیم می شوند:

1_ مرور زمان تعقیب

2_ مرور زمان صدور حکم

3_ مرور زمان اجرای حکم

1_ مرور زمان تعقیب:

به عبارت دیگر اگر جرمی ارتکاب گردد و تا سپری شدن مدت معینی تعقیبی صورت نگیرد ما می گوییم مشمول مرور زمان تعقیب شده است؛ مطابق با ماده 105 قانون مجازت اسلامی(( مرور زمان در صورتی تعقیب جرایم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد ذکر شده در این ماده تعقیب نشده باشد. به عنوان مثال طبق بند الف ماده مذکور اگر یک جرم تعزیری درجه یک رخ داده باشد اما 15 سال مسکوت بماند و تعقیبی صورت نگیرد با گذشت این مدت دیگر قابل تعقیب نیست و نمی توان متهم را تعقیب کرد یا برای او پرونده تشکیل داد.

_ مرور زمان جرایم تعزیری قابل گذشت:

در ابتدا بایستی جرایم قابل گذشت تعریف گردد، جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که شروع امر شکایت، تعقیب و رسیدگی به آن با شکایت شاکی آغاز می شود و با گذشت وی نیز موقوف می گردد.حال به استناد ماده 106 قانون مجازت اسلامی: چنانچه از تاریخ اطلاع شضاکی از وقوع جرم یک سال بگذرد و شاکی طرح شکایت نکرده باشد، مشمول مرور زمان شکایت شده و حق شکایت کیفری او ساقط خواهد شد مگر اینکه تحت سلطه متهم باشد یا به دلایلی خارج از اختیار خود، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت یک ساله از تاریخ رفع مانع، خواهد بود.همچنین اگر متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر کردن وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت 6 ماه از تاریخ وفات حق شکایت خواهند داشت.

_ مرور زمان صدور حکم:

حال اگر از تاریخی که اولین اقدام به منظور تعقیب جرم صورت گرفته است تا سپری شدن مدت زمانی که برای مرور زمان لازم است درباره موضوع حکمی صادر نشود. پس از سپری شدن مهلت قانونی موضوع مشمول مرور زمان خواهد شد.قانونگذار به استناد ماده 105 قانون مجازات اسلامی: مرور زمان را از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد مذکور در این ماده در صورتی که به صدور حکم قطعی منتهی نشده باشد، مرعی می داند.منظور از اقدام تعقیبی و تحقیقی در ماده اخیر، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می دهند.نکته لازم به ذکر این است که اگر به فرض مدیر دفتر یک مرجع کیفری دستور احضار متهم را صادر کند یا دستور تجدید اوراق احضاریه و ابلاغ مجدد آنها را بدهد، این اقدامات قاطع مرور زمان کیفری نخواهد بود.

_ مرور زمان اجرای حکم:

حال در مواردی که از تاریخی که حکم جزایی قطعی می گردد تا سپری شدن مدت مقرر قانونی که برای مرور زمان لازم است حکم اجرا نشده باشد در این صورت اجرای حکم متوقف می گردد. بر این اساس همه ی احکام کبفرب از نوع مجازت های تعزیری که مدت قانونی از قطعی شدن آنها گذشته و به هر دلیل اجرا نشده است دیگر قابل اجرا نیست.

ماده 107 قانون مجازات اسلامی  نیز درباره مرور زمان اجرای حکم مقرر میدارد: مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می کند. به شرطی که مثلا در جرایم تعزیری درجه چهار، 15 سال از صدور حکم قطعی گذشته باشد.مطابق با تبصره یک ماده اخیر الذکر، اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می شود. افزون بر این هر گاه اجرای مجازات شروع شود، اما به هر دلیلی روند اجرای آن قطع شود، تاریخ شروع مرور زمان، تاریخ قطع اجرای مجازات است.

علاوه بر این موارد، قانونگذار در قانون مجازات اسلامی در خصوص  مرور زمان قایل به برخی استثنائات شده است. مطابق با ماده 109 این قانون برخی جرایم مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی شوند که عبارتند از جرایم علیه امنیت داخلی  و خارجی کشور، جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده 36 این قانون ( با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده) و جرایم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر.نکته ایکه باید به آن اشاره کرد مرور زمان از حقوق شاکی خصوصی است مستند به ماده 113 قانون مجازت اسلامی سال 1392 موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.

همچنین چنان که معلوم است مرور زمان به مجازات های تعزیری اختصاص دارد. در توضیح درجات جرمی که در مواد مربوط به مرور زمان آمده است باید گفت که در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 جرم به درجاتی تقسیم می شود. ماده 19 قانون مجارت اسلامی مقرر می کند:

مجازات های تعزیری مقرر برای اشخاص حقیقی به هشت درجه تقسیم می شود. در این ماده درجات مختلف مجازات های تعزیری بیان شده است.

_ سوال مهم: آیا جرائم حدی مثل شرب خمر نیز مشمول مرور زمان می شوند؟

مرور زمان درجرایم حدی، قصاص و دیه اعمال نمی گردد و گذشت زمان موجب از بین رفتن حق نمی شود.همچنین قانونگذار مرور زمان را تنها در تعزیرات پذیرفته است چرا که حاکم این اختیار را دارد که تعزیرات را اجرا کند یا نکند برای اعمال مرور زمان هم نیز دست او باز است.

هر گاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت ها، نسبت به دیگر محکومیت ها قاطع مرور زمان است.

به این معنی است که اگر برای فردی به موجب احکامی محومیت های متعدد قطعی صادر گردید در صورتی که یکی از محکومیت ها شروع شود مرور زمان محکومیت های دیگر هم قطع می شود و به پایان می رسد. در مواردی هم که اجرای مجازات فرد محکوم معلق شده یا اینکه او مشمول آزادی مشروط شده باشد اما پس از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات یا حکم آزادی مشروط او لغو شود.آغاز مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است ومرور زمان از این تاریخ محاسبه می شود.

_ سوال مهم: آیا اعمال مرور زمان در مورد همه شرکا و معاونان جر م است؟

قطع مروز زمان نسبت به تمام شرکا و معاونان جرم اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می شود، هرچند تعقیب فقط درباره یکی از آنها شروع شده باشد.همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم، قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است. متوقف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.به این معنا که مثلا اگر 30 سال پیش سرقتی اتفاق افتاده باشد، مدعی خصوصی می تواند با مراجعه به دادگاه، ضررو زیان مالی خود را جبران کند؛ اما اعمال مجازات و جنبه عمومی جرم مشمول مرور زمان می شود.