نحوه رسیدگی به دعوای بدوی

مراحل رسیدگی:

دعاویی حقوقی با تقدیم دادخواست به دادگاه شروع و بایستی خواسته را به صورت منجز و آشکار در برگه چاپی دادخواست نوشته شود که جهت ارجاع ارجاع به شعب به دفتر شعبه اول دادگستری مراجعه که حسب مورد اگر پرونده در صلاحیت شوراهای حل اختلاف باشد به شوراها ارجاع والا به محاکم حقوقی ارجاع که مورد رسیدگی قرارگیرد

پس از تنظیم دادخواست و باطل نمودن تمبر،دادخواست را به دفتر ثبت کل جهت ثبت رایانه ای برده و پس از ثبت حسب مورد به شورا یا شعب حقوقی مراجعه و پرونده را تسلیم می نماییم.

مدیر دفتر دادگاه پس از ثبت پرونده بایستی فوراً پرونده را جهت تعیین وقت رسیدگی به نظر دادگاه رساند که پس از دستور تعیین وقت رسیدگی پرونده جهت ارسال ابلاغ اوراق قضایی به دفتر عودت داده شود و پس از آن جلسه دادرسی تشکیل می شود.

جلسه دادرسی:در اصطلاح جلسه ای را که دادرس دادگاه با تعیین وقت قبلی آمادگی خود را برای رسیدگی به امری اعلام و وقت رسیدگی در دفتر تعیین اوقات دادگاه،تعیین گردیده است و وقت جلسه به طرفین دعوا و یا وکلای آنها ابلاغ و اعلام شده است و اصحاب دعوا با وقت قبلی می توانند برای رسیدگی در جلسه دادرسی حاظر شوند و یا لایحه بفرستند و یا وکلای آنها در جلسه دادرسی حاظر شوند،تا به دعوا و امری که خواهان خواسته و به طور کلی ادعاها و ادله و اسناد و مدارک طرفین رسیدگی شود،جلسه دادرسی می گویند.

انواع اوقات رسیدگی در دادگاه ها:

الف:وقت نظارت

وقت نظارت یا احتیاطی در قانون آیین دادرسی مدنی نیامده است اما تعیین آن در محاکم ضرورت پیدا میکند.

تعیین وقت نظارت به این جهت است که پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود زیرا اگر پرونده بدون دستور تعیین وقت باشد،از دور رسیدگی خارج خواهد شد.

این موضوع درحالی است که پرونده ای که دارای وقت است،در دفتر اوقات ثبت شده و در موعد تعیین شده باید به نظر رئیس شعبه برسد.

بنابراین وقت نظارت،مربوط به زمانی است که طرفین در وقت نظارت دعوت نمیشوند و فقط یک تذکر و یادآوری برای رئیس شعبه است تا پرونده را دوباره ملاحظه کرده و بررسی کند آیا کاری که مدنظرش بوده انجام شده یا خیر؟تا اگر نیاز باشد،مجدداً وقت نظارت تعیین کند.

نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که وقت احتیاطی یا وقت نظارت باید در دفتر اوقات ثبت شود تا پرونده مذکور از دور رسیدگی خارج نشود.

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که به طور معمول پس ا صدور قرارهایی از جمله قرار کارشناسی ،قرار تحقیق محلی،قرار معاینه محلی و مطالبه اسناد و اطلاعات از مراع اداری و انتظامی، وقت احتیاطی یا وقت نظارت تعیین می شود چرا که شاید قاضی پس از استعلام از این مراجع بتواند اقدام به صدور رأی کند.

مدت وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نیست

مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نشده است و مدیر دفتر پس از استعلام ،با توجه به تعداد استعلامات یا اداره مربوطه و با تخمین مدت زمان ،به صدور وقت احتیاطی اقدام میکند و نیز اینکه خود قاضی هم راساً می تواند مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت را به دفتر اعلام کند.

در کنار وقت احتیاطی یا وقت نظارت،وقت دیگری نیز وجود دارد که به عنوان وقت فوق العاده معروف است که با اوقات قبلی متفاوت ودارای تمایز است.

بدین شرح که وقت فوق العاده در مواردی به کار رفته است که دادگاه خارج از اوقاتی که در دفتر مخصوص یا سایت،چه به صورت عادی یا خارج از نوبت تعیین می شود و معمولاً بدون حضور اصحاب دعوا ، نسبت به پرونده رسیدگی و اقدام به صدور رأی شایسته می کند.

به عنوان مثال؛در ماده 120قانون آیین دادرسی مدنی آمده است«مطالبه خسارت دراین مورد بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی صورت میگیرد.مفاد تقاضا به طرف ابلاغ میشود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف 10روز از تاریخ ابلاغ یا دلایل آن را عنوان کند.دادگاه در وقت فوق العاده به دلایل طرفین رسیدگی و رأی مقتضی صادر میکند این رأی قطعی است.

وقت رسیدگی :

انواع وقت رسیدگی عبارتند از:1-وقت عادی2-وقت خارج از نوبت3-وقت فوق العاده 4-وقت احتیاطی

1-جلسه دادرسی عادی یا معمولی(جلسه دادرسی در وقت مقرر)

جلسه دادرسی عادی یا معمولی جلسه ای است که بر اساس دفتر تعیین اوقات دادگاه وقت رسیدگی تعیین شده و وقت آن هم به طرفین دعوا و وکلای آنها ابلاغ و اعلام می شود و برای رسیدگی یا ادامه رسیدگی به دعوای خواهان تشکیل می شود.تعیین وقت در دادگاه باید در نخستین روزی که دادگاه طبق دفتر تعیین اوقات وقت دارد،معین شود.

در قانون آیین دادرسی سابق در ماده125به این نکته تصریح شده بود،اما در قانون جدید آیین دادرسی مدنی چنین تصریحی وجود ندارد ولی از مواد 96و390قانون آیین دادرسی مدنی و با توجه به اینکه باید اوقات دادگاه تنظیم شود و عدالت در اوقات دادگاه رعایت شود واز طرفی رسیدگی به پرونده ها باید براساس رعایت نوبت و ترتیب باشد،وقت دادرسی باید باتوجه به دفتر تعیین اوقات برای اولین روز و ساعتی که دادگاه وقت رسیدگی دارد معین شود.

2-جلسه ی رسیدگی خارج از نوبت

بعد از اینکه پرونده کامل شد برای صدور دستور تعیین وقت رسیدگی نزد قاضی دادگاه فرستاده می شود وقاضی دستور تعیین وقت می دهد.اوقات رسیدگی دادگاه زیر نطر قاضی دادگاه تعیین می شود و معمولاً منشی دادگاه یا مدیر دفتر دادگاه مسئول این وظیفه (یعنی تعیین وقت رسیدگی یک پرونده به دستور قاضی دادگاه ،در دفتر تعیین اوقات دادگاه)می باشد.در قوانین موارد زیادی وجود دارد که باید وقت رسیدگی خارج ازنوبت تعیین شود.جلسه ی خارج از نوبت به جلسه ی گفته میشودکه بدون توجه به ترتیب دفتر تعیین اوقات دادگاه تعیین شود هدف و مقصود قانونگذار دراین موارد ضرورت رسیدگی به این پرونده ها خارج از نوبت عادی پرونده های دیگر است ولذا جلسه ی خارج از نوبت نزدیک تر ازوقتی است که دردفتر تعیین اوقات برای جلسه عادی و معمولی تعیین میشود.مثلاً اگر نوبت پروونده های دادگاه پنج ماهه باشد، دادن نوبت دوماهه یا یک ماهه به پرونده نوعی رسیدگی خارج از نوبت است.دراینجا یک سوال وجود دارد واین که آیا در این فرض هروقتی که که کمتر از پنج ماه باشد،خارج ازنوبت محسوب میشود یا اینکه رای تشخیص وقت عادی از وقت خارج از نوبت،ملاک و معیار سنجش خاص و معینی وجود دارد؟

درجواب باید گفت .

که ظابطه ومعیار معین و مشخصی دراین مورد وجود ندارد و به طور قطعی و یقینی نمی توان گفت که نسبت به وقت پنج ماهه چه وقتی خارج ازنوبت است،براساس عقل موضوع وقت یک ماهه خارج از نوبت پنج ماهه است .اما براساس یک قاعده ی کلی میتوان گفت که دراین موارد ملاک ومعیار همان حد عرفی موضوع است و تصمیم قاضی دادگاه است که چه وقتی را بین اوقات پنج ماهه به عنوام وقت خارج ازنوبت تعیین و دستور ابلاغ آن را صادر نماید و البته تصمیم قاضی به تعیین وقت خارج ازنوبت بدون توجه به کثرت ارجاعات روزانه و ظرفیت دفتر تعیین اوقات و کیفیت پرونده های وقتی روزانه نخواهد بود.

جلسه ی خارج ازنوبت نزدیک تر از وقت عادی است اما الزاماً نزدیکترین وقت نمی باشد.البته مطابق ماده ی 100قانون آیین دادرسی مدنی در هر موردی که تشکیل دادگاه و یا رسیدگی در وقت تعیین شده با مانعی مواجه شود،به دستور دادگاه باید نزدیکترین وقت رسیدگی ممکن معین شود.دراین صورت تمام حقوق و تکالیف اصحاب دعوا که مربوط به جلسه ای که تشکیل نشده باشد به جلسه ی بعدب موکول می شود و به موجب تبصره ی ماده100اگر تشکیل نشدن جلسه ی دادگاه به اصحاب دعوا منتسب نباشد ،وقت رسیدگی باید حداکثر ظرف دوماه تعیین شود.

جلسه ی خارج از نوبت در همه ی موارد باید با رعایت تشریفات رسیدگی دادرسی انجام شود،مگر در مواردی که خلاف آن در قانون آمده باشد.

نکته:تفاوت جلسه ی خارج از نوبت و با جلسه ی عادی دراین است که وقت جلسه ی خارج از نوبت بدوون در نظر گرفتن نوبت تعیین می شود.در قانون جدید390،306،29،27،96  جلسه خارج ازنوبت آمده است.درارتباط با جلسه ی خارج از نوبت باید به این نکته اشاره کرد که در مراجع قضایی اصل بر رسیدگی با رعایت نوبت و ترتیب است،مگر اینکه در قانون تصریح به رسیدگی خارج از نوبت شده باشد و مرجع رسیدگی آن هم معین شده باشد،بنابراین اگر در موردی شک وتردیدی و جود داشت باید رسیدگی با رعایت نوبت صورت بگیرد.

3-جلسه ی دادرسی فوق العاده

جلسه ی فوق العاده وقتی است که که دادگاه بنابر تکلیف قانونی ویا با تشخیص ضرورت در امری ،تعیین نموده و درآن وقت به موضوع جلسه ی رسیدگی می نماید.در قانون وقت فوق العاده تعریف نشده است،اما می توان گفت که جلسه ی فوق العاده عبارت است از وقتی که دادگاه بدون تعیین وقت قبلی به موضوع رسیدگی می نماید ودر این جلسه بدون حضور طرفین،دادگاه به پرونده رسیدگی و رأی آن را صادر می نماید.مثل زمانی که خواهان دادخواست خودرا مسترد نموده یا دعوای خود را استرداد نموده یا طرفین موضوع اختلاف خود را با سازش ختم نموده باشند و درخواست تنظیم گزارش اصلاحی نمایند یا اینکه یکی از اصحاب دعوا فوت نماید یا دستور صدور اجرائیه یا دستور انجام تأمین دلیل و...داده شود،که در این موارد دادگاه می تواند خارج از وقت رسیدگی یا نظارت تصمیم گیری نماید.

وقت فوق العاده را میتوان اولین وقتی دانست که بعد از رسیدگی به پرونده های نوبتی دادگاه حاصل می شود و امکان رسیدگی را فراهم میسازد.

درتعیین اوقات دادگاه ها ،جدولی وجود دارد که در هر روز قسمتی از جدول به عنوان کارهای فوق العاده مشخص شده است.محکم و دادگاهها در هرروز به تعدادی پرونده علاوه بر پرونده های مه دارای وقت رسیدگی یا احتیاطی هستند، رسیدگی مینماید،که این رسیدگی را میتوان رسیدگی در وقت فوق العاده دانست.پس تعیین وقت برای روزهای آینده ،در مورد پرونده ای که به عنوان وقت فوق العاده قانونی نیست،زیرا این گونه نوبت دادن وقت رسیدگی خارج از نوبت به پرونده محسوب می شود،نه وقت و نوبت فوق العاده .بنابراین نوبت فوق العاده همان وقتی است که در طول روز بعد از رسیدگی به پرونده های مقرر،حاصل می شود.

تفاوت اساسی بین جلسه ی فوق العاده و جلسه ی عادی و جلسه ی خارج ازنوبت در این است که:

اولاً وقت فوق العاده خارج از دفتر تعیین اوقات دادگاه ثبت نمیشود.

ثالثاًوقت فوق العاده برای صدور رأی قاطع تعیین میشود و در عمل پس از رسیدن نتیجه ی تحقیق یا ترتیبات مربوط به عدله مثلاض اجرای قرار تحقیق و معاینه محل،اجرای قرارکارشناسی دادگاه در صورتی که پرونده آماده صدور رأی باشد،در وقت فوق العاده اقدام نماید.

همچنین در صورت ایجاد اختلاف بین محاکم در مورد مفاد حکم هریک از طرفین می توانند رفع اختلاف را ازدادگاه صالح درخواست نمایند و دادگاه در وقت فوق العاده رسیدگی و رفع اختلاف می نماید.در مواد120قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ی142قانون اجرای احکام مدنی وقت فوق العاده به کار رفته است.

4-وقت احتیاطی

وقت احتیاطی،وقتی است که با هدف عدم رکود رسیدگی برای وصول پاسخ استعلام یا انجام امری توسط طرفین ویا یمی ازآنها،به پرونده داده می شود،وقت احتیاطی در دفتر اوقات ثبت می شود اما با روشن شدن نتیجه اقدام ،حتی اگر وقت نرسیده باشد میتوان منظور به طور فوق العاده رأی را صادر کرد.

نکته:معمولاً پس از صدور قرارهای کارشناسی ،تحقیق و معاینه محل،مطالبه اسناد و...وقت احتیاطی تعیین می شود.

کدوکیل:15740