طلاق قبل‌از نزدیکی

 اگر زوج در متن عقد مهر معین و مشخصی را برای زوجه خویش قرار دهد و سپس قبل از نزدیکی به وی او را طلاق دهد نصف مهر از وی ساقط می‌شود و چنانچه عقد بدون ذکر مهر جاری‌شده باشد چیزی برای زن نیست مگر بهره و متاعی یعنی مهر المتعه و هدیه و بر طبق اجماع و نص چنانچه صریح کلام خداوند در قرآن کریم سوره بقره آیه دویست و سی و شش و دویست و سی و هفت هست که می‌فرماید بر شما باکی نیست اگر طلاق دهید زنانی را که با آن‌ها مباشرت نکرده‌اید و مهری مقرر نداشته‌اید ولی آن‌ها را به چیزی بهره‌مند سازید غنی به‌قدر خود و فقیر به اندازه‌ی خویش و به بهره‌ای شایسته که سزاوار مقام نیکوکاران است و اگر زن‌ها را طلاق دادید پیش‌از آن که به آن‌ها مباشرت کرده باشید درصورتی‌که بر آنان مهر مقرر داشته‌اید باید نصف مهری را که تعیین کرده‌اید به آن‌ها بدهید .

 ماده 1092 قانون مدنی مقرر  داشته هرگاه شوهر قبل‌از نزدیکی زن خود را طلاق دهد مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش‌از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتا استرداد کند و با توجه به اینکه به محض وقوع عقد نکاح زوجه مالک تمامی مهر می‌گردد اما اگر زوج همسر خویش را قبل‌از نزدیکی طلاق دهد نیمی از مهرالمسمی به ملکیت زوجه درمی‌آید در چیزهایی که قیمی هست نصف قیمت و در چیزهای مثلی نصف مثل و چنانچه ملک مشاعی باشد مشاعات نصف آن را صاحب می‌شود چنانچه زوجین بعد از عقد به مهری توافق کرده باشند و یا مهری که زوج یا زوجه و یا شخص ثالثی به‌عنوان داور تعیین نموده باشد در طلاق قبل‌از نزدیکی حکم فوق را داراست یعنی همانند مهری است که ضمن عقد تعیین‌شده باشد برخی بر این نظر هستند که نصف مهر به‌سبب عقد و نصف دیگر در اثر نزدیکی به ملکیت زن داخل می‌شود ممکن است منظور اینان چنان‌که بعضی از فقها گفته‌اند آن باشد که عقد نکاح مملک نصف مهر بطور مستقر و نصف دیگر آن بطور متزلزل باشد و در طلاق قبل‌از نزدیکی آن نصف متزلزل به شوهر بازمی‌گردد که به این‌موضوع به دکتر سیدحسن امامی در صفحه 399 کتاب حقوق مدنی خود شاره کرده‌است .

چنانچه زوجه بعد از عقد تمام مهر را به زوج پرداخته باشد با فرض چنین مسئله‌ای وقوع عقد بعد از عقد به وقوع طلاق بعد از عقد و قبل‌از نزدیکی زوج را ملزم به بازگرداندن نیمی از آن می‌نماید درصورتی‌که مهر باقی باشد و نصف مثل آن را بازمی‌گرداند درصورتی‌که طلب شده باشد ولی اگر مثل نداشته باشد نصف قیمت آن را بازمی‌گرداند. درصورتی‌که زوج ملزم به پرداخت قیمت باشد قیمت کدام زمان مدنظر خواهد بود؟ زمان عقد زمان فروش و یا غیر؟ دراین‌صورت نیمی از قیمت مهر با احتساب نازل‌ترین نرخ درطول فاصله این دو زمان به‌عهده زوج می‌باشد و به ضامن بیش‌از آن نخواهد بود همان‌طور که دکتر محمدباقر محقق در کتاب حقوق مدنی زوجین به آن اشاره نموده‌است اگر مردی  زوجه خویش را به طلاق بائن مطلقه نماید پس در ایام عده به مهر تازه‌ای باب تزویج نماید و سپس قبل‌از نزدیکی با او وی را طلاق دهد باید نصف مهریه‌ای را که برایش تعیین نموده بپردازد .

بر طبق آنچه در گذشته بیان شد زن به‌مجرد عقد مالک مهریه می‌شود و حق دارد در آن هر نوع تصرفی که بخواهد بنماید اگر زوج بعد از عقد و قبل‌از نزدیکی زوجه خویش را طلاق دهد چنانچه در این فاصله زوج تغییراتی در مهریه برحسب حقی که شارع برایش معین فرموده یعنی حق ملکیت بر مهریه بعد از عقد ایجاد کند مثلاً اگر نقره را که مهر وی بوده تبدیل به ظرفی بنماید می‌تواند نصف عین ظرف را به زوج بازگرداند و یا نصف قیمت آن را و اگر مهریه زوجه پارچه‌ای بود که وی تبدیل به پیراهنی نموده بر زوج واجب نیست که نصف پیراهن را از زوج بگیرد زیرا پارچه از طریق تبدیل به پیراهن از قابلیت پارچه بودن خارج‌شده است.

نظر به اطلاق ماده 1092 قانون مدنی در عودت نصف مهر به ملکیت شوهر فرق نمی‌کند که مهر عین باشد یا منفعت حق باشد یا عمل هم چنان‌که فرق نمی‌کند که مهر در نزد زن موجود باشد یا نباشد.

تلف و عیب مهریه

در ماده 1084 قانون مدنی آمده‌است هرگاه مهر عین معین باشد و معلوم گردد قبل‌از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد و قبل‌از تسلیم معیوب و یا تلف‌شده شوهر ضامن عیب و تلف است در این‌مورد سه حالت قابل پیش‌بینی است:

 حالت اول: وقتی‌که مهر معین بوده و معلوم شود قبل‌از عقد نکاح معیوب بوده‌است.

 حالت دوم: تلف مهر پس‌از عقد و قبل‌از تسلیم.

 حالت سوم: معیوب شدن مهر پس‌از عقد و قبل‌از تسلیم.

حالت اول: معیوب بودن عین مهر قبل‌از عقد-  به این صورت است که درصورتی‌که مهر عین معین باشد و معلوم گردد قبل‌از عقد معیوب بوده‌است چنان‌که از وحدت ملاک ماده 422 قانون مدنی که مقرر داشته: اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع معیوب بوده مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب یا اخذ ارش یا فسخ معامله و استنباط می‌شود زن می‌تواند مهریه را فسخ کند و چون عقد نکاح به حال خود باقی می‌ماند می‌ تواند مهر را که مثل یا قیمت آن است از شوهر دریافت دارد زیرا قاعده ضمان اقتضای این امر را می‌نماید و می‌تواند آن را نگه‌داشته و ارش بخواهد زیرا عقد بر مهر معین به شرط آن که سالم است واقع‌شده و چون زن آن را با وصف نیافته عوض صفت فائته را دریافت می‌دارد و آن عرش می‌باشد زیرا عیب درحقیقت تلف بعض هست و عرش عوض جزء تالف می‌باشد.

حالت دوم: تلف مهر پس‌از عقد و قبل‌از تسلیم - درصورتی‌که مهر عین معین باشد و پس‌از عقد و قبل‌از تسلیم به زن تلف شود بعضی از فقهای عامه بر آن هستند که شوهر نسبت‌به مهر ضامن  به ضمان معاوضی است بنابراین چنانچه تلف شود مهر منحل می‌گردد و مانند آن است که مهر در عقد نکاح معین نشده باشد. قول مشهور امامیه آنست که ضمان شوهر در مورد تلف مهر ضمان ید هست و مانند ضمان مستعیر در مورد عاریه مضمونه و امثال آن می‌باشد کمااینکه محقق حلی در شرایع می‌فرماید مهر مضمون هست بر ذمه شوهر پس اگر پیش‌از تسلیمش تلف شود شوهر ضامن آن به قیمت وقت تلف است .

حالت سوم: معیوب شدن مهر پس‌از عقد و قبل‌از تسلیم-  بعضی از فقهای امامیه بر آن‌اند که حکم معیوب شدن مهر قبل‌از تسلیم مانند حکم معیوب بودن و مهر در حین عقد می‌باشد یعنی زن می‌تواند مهر را به شوهر رد نموده مثل یا قیمت آن را دریافت دارد و یا آنکه نگه‌داشته و از او ارش بخواهد زیرا عقد بر مهر سالم واقع‌شده و شوهر متعهد بر تسلیم آن بوده‌است و چون قبل‌از تسلیم معیوب گردیده زن می‌تواند آن را رد نماید و عوض آن را بخواهد و یا نگه دارد و تفاوت بین صحیح و معیوب را مطالبه کند .

بعضی دیگر از فقهای امامیه بر آن اند که زن نمی‌تواند مهر معیوب را فسخ کند بلکه می‌تواند فقط ارش بخواهد قول مزبور موافق با قاعده‌ای است که در تلف مهر قبل‌از تسلیم اعمال شده‌است زیرا عیب درحقیقت تلف بعض هست و عرش عوض آن می‌باشد

به‌نظر می‌رسد که متابعت از قول اخیر فقهای امامیه بیشتر با روش حقوقی منطبق می‌باشد در موارد وجود عیب اعم از این‌که این عیب قبل‌از عقد و یا بعد از آن حاصل‌شده باشد زوجه حق دارد تقاضای ارش بنماید و یا این‌که عین معیوب را رد کند و تقاضای عین سالم و یا قیمت آن را کند.