خیانت درامانت

تعریف جرم خیانت درامانت:رفتاری است خلاف امانت نسبت به مالی یا امری از عقود امانت آور که نزد فرد سپرده شده است ویا عبارت است از تصاحب،استعمال،تلف و مفقود کردن توأم با سوءنیت مالی که از طرف مالک یا متصرفین قانونی به کسی سپرده شده است و بنا بر استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است.

به عنوان مثال طبق ماده674:هرگاه اموال منقول و غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هرکار با اجرت یا بی اجرتی به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنه استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

عقدهایی که میتوانند مبنای جرم خیانت در امانت قرار گیرند کدامند؟اجاره ،امانت،رهن،وکالت.

به عنوان مثال:مستأجری که مورد اجاره را تصاحب می کند مستودعی که مال ودیعه را تلف می کند،مرتهنی که عین مرهونه را مورد استفاده ی غیر مجاز قرارمی دهد و وکیلی که اوراق متعلق به موکل را آتش می زند همگی در صورت برخورداری از سوءنیت،مرتکب جرم خیانت درامانت می شوند.

اگر مالی به هرعنوان به کسی سپرده شود و بنا بر استرداد یا رسانیدن به مصرف معینی باشدو شخصی که مال نزد او بوده آن را به ضرر مالک تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال نماید مستحق مجازات خواهد بود و برای تحقق این امر وقوع امانت عقدی ضرورت ندارد.

به عنوان مثال:اگر باربر یا راننده ای که در مقابل اخذ اجرت مال دیگری را حمل می کند و یا کسی که برای کمک کردن به دوست خود و بدون اخذ هچ اجرتی مال او را در اختیار می گیرد و تصاحب می کند آیا مرتکب جرم خیانت در امانت شده است؟بله طبق مادۀ674قانون مجازات اسلامی جرم خیانت در امانت میباشد.

مانند اینکه هرگاه در عقد عاریه،عاریه گیرنده مال عاریه را با تعدی و تفریط تلف نماید مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.

مقایسه جرم کلاهبرداری و خیانت درامانت

در هردومورد قربانی از روی اراده و اختیار و میل خود مالش را در اختیار مجرم قرار میدهد و برخلاف سرقت بردن مال با استفاده ازغفلت و غیبت مالک نیست

مثال:آیا اگر کسی با رفتار خودش را امین قرار دهد و مالی را تصاحب کند آیا جرم خیانت در امانت یا کلاهبرداری است؟کلاهبرداری است،زیرا برای تحقق جرم کلاهبرداری فرقی ندارد که مرتکب خود را به دروغ مثلاً به عنوان پزشک یا به عنوان وکیل دادگستری جا بزند ویا اینکه خود را یک شخص امین وانمود کند و از این طریق اموال دیگران ببرد در همه ی این موارد جرم کلاهبرداری توسط وی ارتکاب می یابد.

پرسش:آیا عنوان کلاهبرداری و خیانت درامانت بر عمل واحد صدق می کند؟خیر،زیرا کلاهبرداری متضمن عنوان رضا است.

نکته:امینی که مال مورد امانت را عمداً تلف می کند مرتکب جرم خیانت در امانت میشود هرچند که خود انتفاعی از این کار نمیبرد.

نکته:جرم خیانت درامانت غیر قابل گذشت و جنبه ی عمومی دارد.

هرگونه استعمال ناروای مال مورد امانت در صورتی که با سوءنیت همراه باشد موجب تحقق جرم خیانت در امانت میگردد.استعمال با بقای عین نیز ممکن بوده و ملازمه با ازبین رفتن عین ندارد مثل اینکه امین به قصد ضرر زدن به امانت گذار و برخلاف نظر وی یا برخلاف کلیه موازین عرفی مصالح ساختمانی از قبیل آجر،سنگ،سیمان،تیرآهن وگچ را داخل اتوموبیل آخرین سیستم گران قیمتی که برای استفاده شخصی او یا نگهداری به وی سپرده شده است ریخته و حمل کند.(همگی این موارد موجب تحقق جرم خیانت درامانت میشود.)

جرائمی که دارای دوجنبۀ کلاهبرداری و خیانت درامانت هستند مثل تخریب جعل کلاهبرداری . خیانت در امانت اختلاس مزاحمت بانوان،ارتشاء و قمار بازی:فقط آنکه جنبۀ حق الهی است مورد تعقیب قرار می گیرد.زیرا برای اینکه حیثیت خصوصی قائل شویم باید نص قانونی وجود داشته باشد.نتیجه این خواهد شد که این قبیل جرم ها قابل گذشت از سوی شاکی یا مدعی خصوصی نمیباشد.

تلف کردن مال ممکن است به مباشرت شخص امین باشد یا وی مسبب از بین رفتن مال شود مثلاً گوسفند را داخل قفس حیوانات درنده بگذارد و سبب تلف گوسفند شود.اتلاف نسبت به کل مال یا نسبت به جزء مال یا اتلاف وصف مال(مثلاً امین با سوءنیت بر روی رنگ زیبا و مرغوب اتوموبیل رنگ نامرغوبی بزند)امکانپذیر است.

پرسش:آیا اگر امینی بدون سوءنیت و قصد مال سپرده شده را گم کند یا مفقود شود آیا مشمول خیانت درامانت است؟خیر،ولی اگر عمداً این کار را کرده باشد مثلاً مال را در دریا انداخته باشد و یا در بیابان گذاشته است مرتکب خیانت در امانت شده است.

برای تحقق جرم خیانت در امانت لازم است که مال مورد جرم توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شده باشد و الا اگر شخص خود مالی را به دست آورده باشد ارتکاب خیانت در امانت توسط وی قابل تصور نخواهد بود.

پرسش:اگر شخصی به واسطه ازدواج جهزیه را برای خود ببرد مرتکب خیانت در امانت شده است؟خیر،زیرا رابطه ی امانی وجود نداشته یعنی به هیچ وجه نمیتوان زوج را امانت دار جهیزیه تلقی کرد فقط از طریق حقوقی قابل مطالبه است.

پرسش:اگر کسی اتوموبیل خود را به کسی بدهدتا بفروشد و وجه حاصل از فروش را مسترد داشته یا به مصرف معین برساند،تصاحب وجه حاصل از فروش موجب تحقق جرم خیانت در امانت است؟بله،چون عنصر تصاحب را به کار برده و مسئولیت کیفری هم دارد.(عواید و منافع حاصل از ما به تبع خود مال سپرده شده نزد امین محسوب میشود.)

چنانچه مال مسرقه یا غضب شده توسط امین تصاحب شود تفاوت بین آگاهی یا عدم آگاهی شخص امین نسبت به این موضوع ندارد و در حال مرتکب خیانت در امانت نیست چون عنصر سپردن توسط مالک یا متصرف قانونی مخدوش است.چنانچه از ابتدا به مسروقه بودن آگاه باشد مسئولیت کیفری هم علاوه بر مسئولیت جزائی دارد.

نکته:تعلق مال به غیر:یعنی حتماً باید عین مال مثل خانه یا ماشین متعلق به شخصی غیر از امین باشد که امین مالک عین مال سپرده شده به او باشد تصاحب مال توسط وی خیانت درامانت است.

صرف ورود ضرر به مالک مال موجب تحقق خیانت درامانت توسط امین خواهد شد هرچند ضرری به شخصی که مال را به امین سپرده است وارد نشود.فرض کنید کارگر دوره گرد یک شیر فروشی پول شیرها را از مردم گرفته و در مقابل به آنها شیر تحویل دهد ولی از تسلیم پول به مسئول شرکت خودداری ورزیده و خود آن را تصاحب کند دراین جا می توان گفت علارغم عدم ورود ضرر به خریداران شیر یعنی دهندگان پول کارگر شیر فروش از نظر حقوق ایران مرتکب خیانت در امانت شده است چون مال به وی سپرده شده واو آن را به ضرر مالک تصاحب کرده است توجیه دیگر اینکه وجه شیر به تبع شیر امنت محسوب میشود.

نکتۀ مهم:هرگاه کسی مالی را از دیگری یا به حساب او دریافت دارد و موضف به حفظ .پو مصرف مال با عوایدش به شیوه خاصی باشد آن مال(نسبت به او)متعلق به غیرو(درنتیجه عمل وی سرقت)محسوب میگردد.

درخیانت درامانت سوءنیت شرط است:به عنوان مثال اگر کسی اسکناس هزارتومانی را از کسی بگیرد وببرد تا آن را خرد کند و پس از مراجعه ادعاکند که ان را مفقود کرده است ،بدون احراز سوءنیت قابل مجازات نیست و بر عهده صاجب مال است که سوءنیت متهم را اثبات کند.

نکتۀ مهم:در جرم خیانت در امانت احراز قصد مرتکب الزامی است مثلاً اگر کسی اتوموبیل خود را به شوفری بپارد که درآمد آن را به او رد کند وبعداً شوفر از تأدیه عواید مسامحه نماید و طبق حکایت پرونده ی مسامحه او معلل باشد به این که متهم دعوی حقی نسبت به وجوه حاصله داشته و پس از رسیدگی و احتساب مخارج مدعی به مدعی خصوصی از مبلغ به مبلغ کمتر از آن تقلیل یافته باشد با این حال عمل فاقد قصد جرم بوده است.

صور خاص جرم خیانت درامانت:1-سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص:منظوراز غیر رشید سفها مجانین و نابالغ است.به محض آنکه کسی برای مثال چکی را از غیر رشید اخذ می نمود که اثر آن ایجاد التزام برای غیر رشید این جرم تحقق می یابد و نیازی به ارائه چک به بانک برای وصول نیست.

مثال:هرگاه کسی چکی را از حساب خود صادر کرده و آن را نزد شخص غیر رشیدی می گذارد خارج کردن آن توسط شخص ثالث از دست غیر رشید با سوءاستفاده از ضعف نفس وی موجب تحقق عنصر مادی این جرم است.

مثال:اگر فردی با سوءاستفاده از ضعف نفس مجنون نابالغی که حکم عدم رشد وی توسط دادگاه صادر نشده است وی را به امضاء کردن یک نوشته یا سند الزام آور اغوا نموده و آن را از وی اخذ می کرد عنصر مادی این جرم تحقق می یافت چرا که از یک سو نوشته یا سندی از فردی که به تصدیق همه مردم مجنون بوده است اخذ شده و نمی توان واقعیت را نادیده انگاشت و این شخص را مجنون ندانست و این نوشته هم موجب التزام شخص است.

سوءاستفاده از سفید مهر:کسی که کاغذ سفیدی را امضاء کرده وآن را به دیگری می داد و ازوی می خواست که متن مشخصی را برروی آن بنویسد ولی گیرنده ی سفید امضاء بر خلاف دستورصاحب امضاء در ورقه مذکور متنی دال بر مدیون بودن صاحب امضاء به وی نوشته مرتکب جرم فوق است.

هرگاه کسی با نوشتن مطالبی موجب طلاق و ایجاد مسائل خانوادگی شود تحقق جرم فوق مورد تردید خواهد بود.ورود ضرر و خسارت باید بالفعل باشد وتا قبل ازآن سوءاستفاده کننده را با وجود سایر شرایط به شروع به جرم می توان محکوم کرد که قانونگذار برای این جرم هم برایش شروع به جرم در نظر نگرفته است.

کدوکیل:15740