جرایم رایانه ای

مبحث یکم-دسترسی غیرمجاز

باتوجه به مادۀ 729قانون مجازات اسلامی هرکس به طور غیر مجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد،به حبس از نودویک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ریال تا بیست میلیون(20,000,000)ریال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.

به طور مثال:مانند اینکه فرد یا افرادی به طور غیر مجاز به سامانه های رایانه ای که در اختیار بانک ها،مخابراتها و سازمان های که از داده های رایانه ای حفاظت میشود دسترسی یابد به مجازات مذکور محکوم میشوند.

مبحث دوم-شنود غیرمجاز

با توجه به مادۀ730هرکس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا امواج الکترو مغناطیسی یا نوری را شنود کند،به حبس از شش ماه تا دوسال یا جزای نقدی از ده میلیون(10,000,000)ریال تا چهل میلیون(40,000,000)  ریال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.

به طور مثال: مانند اینکه فرد یا افرادی به طور غیر مجاز محتواهایی که از طریق سامانه های رایانه ای و مخابراتی که دراختیار عموم نمیباشد(مانند سوءاستفاده از فیبرهای نوری برای شنود غیر مجاز)به مجازات مذکور محکوم خواهند شد.

مبحث سوم-جاسوسی رایانه ای

با توجه به مادۀ731قانون مجازات اسلامی،هرکس به طور غیرمجاز نسبت به داده های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده مرتکب اعمال زیر شود،به مجازاتهای مقرر محکوم خواهد شد:

الف-دسترسی به داده های مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال،به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست میلیون(20,000,000)ریال تا شصت میلیون(60,000,000)ریال یا هردو مجازات.

ب-در دسترس قرار دادن داده های مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت،به حبس ازدوتاده سال.

ج-افشاء یا در دسترس قرار دادن داده های مذکور برای دولت،سازمان،شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها،به حبس از پنج تا پانزده سال.

تبصره1-داده های سری داده هایی است که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه میزند.

تبصره2-آیین نامه نحوه تعیین و تشخیص داده های سری و نحوه طبقه بندی و حفاظت آنها ظرف 3ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزارت اطلاعات با همکاری وزارتخانه های دادگستری،کشور،ارتباطات و فناوری اطلاعات و دفاع پشتیبانی نیروهای مسلح تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

مثال:محمد به طورغیر مجاز،به قصد در دسترس قرار دادن داده های سرّی به گروه بیگانه،این داده ها را که در سامانه ای ذخیره شده اند،تحصیل میکند.وی مرتکب جاسوسی رایانه ای شده و به مجازات مذکورمحکوم خواهند شد.

مثال2-فردی به قصد افشای داده های سرّی به دولت بیگانه،آنهارا از طریق سامانه های رایانه ای تحصیل مینماید ولیکن پیش از افشای آنها دستگیر میشود وی مرتکب چه جرمی شده است؟طبق بندالف،ماده731قانون مجازات اسلامی تحصیل داده های سرّی مصداق جرم جاسوسی رایانه ای است.

با توجه به ماده732هرکس به قصد دسترسی به داده های سرّی موضوع ماده(3)این قانون،تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای یا مخابراتی را نقض کند،به حبس از شش ماه تا دوسال یا جزای نقدی از ده میلیون(10,000,000)ریال تا چهل میلیون(40,000,000)ریال یا هر دو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دوسال محکوم خواهند شد.

با توجه به ماده733چنانچه مأموران دولتی که مسؤول حفظ داده های سرّی مقرردرماده(3)این قانون یا سامانه های مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است یا داده ها یا سامانه های مذکور در اختیار آنها قرار گرفته است براثر بی احتیاطی،بی مبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به داده ها،حاملهای داده یا سامانه های مذکور شوند،به حبس از نودو یک روزتا دوسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ریال تا چهل میلیون(40,000,000)ریال یا هردو مجازات و انفصال از خدمت از شش ماه تا دوسال محکوم خواهند شد.

جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی

مبحث یکم-جعل رایانه ای

باتوجه به ماده734هرکس به طور غیر مجاز مرتکب اعمال زیر شود،جاعل محسوب و به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون(20,000,000)ریال تا یکصد میلیون(100,000,000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد:

الف-تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانۀ داده به آنها.

ب-تغییر داده ها یا علائم موجود در کارتهای حافظه یا قابل پردازش در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا تراشه ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانۀ داده ها یا علائم به آنها.

مثال:اگر شخصی با تغییر درداده های کارت حافظه یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی ویا با وارد کردن متقلبانه ی داده به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.

با توجه به مادۀ735 هرکس با علم به مجعول بودن داده ها یا کارتها یا تراشه ها ازآنها استفاده کند،به مجازات مندرج در ماده فوق محکوم خواهد شد.

مبحث دوم-تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی

با توجه به ماده736هرکس به طور غیرمجاز داده های دیگری را از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده حذف یا تخریب یا مختل یا غیرقابل پردازش کند به حبس از شش ماه تا دوسال یا جزای نقدی از ده میلیون(10,000,000)ٍريال تا چهل میلیون(40,000,000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.

طبق ماده737-هرکس به طور غیر مجاز با اعمالی از قبیل وارد کردن،انتقال دادن،پخش،حذف کردن،متوقف کردن،دستکاری یا تخریب داده ها یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری،سامانه های رایانه ای یا مخابراتی دیگری را از کار بیاندازد یا کارکرد آنها را مختل کند،به حبس از شش ماه تا دوسال یا جزای نقدی از ده میلیون(10,000,000)ریال تا چهل میلیون(40,000,000)ريال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

با توجه به ماده738هرکس به طور غیر مجاز با اعمالی از قبیل مخفی کردن داده ها،تغییرگذرواژه یا رمزنگاری داده ها مانع دسترسی اشخاص مجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی شود،به حبس از نودویک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ٍريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهند شد.

پرسش:الف رمز یکی از پوشه های موجود در کامپیوتر(ب)راپیدا کرده وبدون اجازه وی وارد آن پوشه شده و یک فایل پی دی اف را از کامپیوتر (ب)به موبایل خود منتقل و فایل را از کامپیوتر(ب)پاک میکند و بعد از آن رمز پوشه را عوض میکند تا(ب)وارد پوشه کامپیوتر نشود جرایم(الف)چیست؟طبق ماده729و738 مرتکب جرم سرقت رایانه ای ودسترسی غیر مجازو مانع دسترسی اشخاص مجاز شده اند.

فصل سوم-سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه

طبق مادۀ740هرکس به طور غیرمجاز داده های متعلق به دیگری را برباید،چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد،به جزای نقدی از یک میلیون(1,000,000)ريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال و در غیر اینصورت به حبس از نودو یک روزتا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.

مثال:«الف»نرم افزاری را تولید و پخش می کند که درصورت نصب آن،اطلاعات افراد که درسامانه آن ذخیره شده است،به طور خودکار به سامانه«الف» ارسال می شود،وی مرتکب چه جرایمی شده است؟شخص «الف» مرتکب جرم تولید و پخش نرم افزاری که برای ارتکاب جرم رایانه ای به کار می رود ونیز سرقت رایانه ای گردیده است مستند به مادۀ753هرشخصی که مرتکب اعمال زیر شود،به حبس از نودو یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5،000،000)ريال تا بیست میلیون(20،000،000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد:

الف-تولید یا انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معاملۀ داده ها یا نرم افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود.

ب-فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذارواژه یا هر داده ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او فراهم میکند.

ج-انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیر مجاز،شنود غیر مجاز،جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی.

و همچنین طبق مادۀ740 هرکس به طور غیر مجاز داده های متعلق به دیگری را برباید،چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد،به جزای نقدی از یک میلیون(1,000,000)ريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال و در غیر اینصورت به حبس از نود و یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

با توجه به مادۀ741هر کس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن،تغییر ،محو،ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه،وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون(20,000,000)ريال تا یکصد میلیون(100,000,000)ريال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

فصل چهارم-جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی

با توجه به مادۀ742هرکس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده محتویات مستهجن را منتشر،توزیع یا معامله کند یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند،به حبس از نودو یک روز تا دوسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ريال تا چهل میلیون(40,000,000)ريال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

تبصره1-ارتکاب اعمال فوق در خصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازاتهای فوق می شود.محتویات و آثارمبتذل به آثاری اطلاق می گردد که دارای صحنه و صور قبیحه باشد.

تبصره2-هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از ده نفر ارسال شود،مرتکب به یک میلیون(1,000,000)ريال تا پنج میلیون(5,000,000)ريال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

تبصره3-چنانچه مرتکب اعمال مذکور دراین ماده را حرفۀ خود قرار داده باشد یا به طور سازمان یافته مرتکب شود چنانچه مفسدفی الارض شناخته نشود،به حداکثر هردو مجازات مقرر دراین ماده محکوم خواهد شد.

تبصرۀ4-محتویات مستهجن به تصویر،صوت یا متن واقعی یا متنی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.

مثال:اگر فردی با استفاده از موبایل محتویات مستهجن تولید نماید،درصورتی که به قصد افساد یا تجارت باشد طبق مادۀ742 جرم است.وهمانگونه که از متن ماده مشخص است تولید،ذخیره و نگهداری محتویات مستهجن فقط در صورتی که به قصد افساد یا تجارت باشد جرم است اما انتشار،توزیع و معامله محتویات مستهجن مطلقاً جرم است.

طبق مادۀ743هرکس از طریق سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل داده مرتکب اعمال زیر شود به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:

الف-چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن،آنها را تحریک،ترغیب،تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل نموده یا آموزش دهد،ه حبس از نودویک روزتا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5,000,000)ريال تا بیست میلیون(20,000,000)ريال یا هردو مجازات محکوم خواهد شد.

ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو میلیون(2,000,000)ريال تا پنج میلیون(5,000,000)ريال است.

ب-چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روان گردان یا خود کشی یا انحرفات جنسی یا اعمال خشونت آمیز تحریک یا تهدید یا دعوت کرده یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها تسهیل کند یا آموزش دهد،به حبس از نود و یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون(5،000،000)ريال تا بیست میلیون(20،000،000)ريال یا هردو مجازات محکوم می شود.

پرسش:«الف»اقدام به توزیع محتویات مستهجن برای استفاده علمی میکند حکم صحیح چیست؟ باتوجه به ماده743ق.م.ا.ت(مادۀ14قانون جرایم رایانه ای)توزیع محتویات مستهجن مطلقاً جرم است اما تبصره ماده745ق.م.ا.ت(مادۀ15قانون جرایم رایانه ای)مقرر داشته است:«مفاد این ماده و ماده(14) شامل آن دسته از محتویاتی نخواهد شد که برای مقاصد علمی یا هر مصلحت عقلایی دیگر تهیه یا تولید نگهداری یا ارائه یا توزیع یا انتشار یا معامله می شود.

فصل ششم-مسؤولیت کیفری اشخاص

با توجه به مادۀ747قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در موارد زیر،چنانچه جرایم رایانه ای به نام شخص حقوقی و در راستای منافع آن ارتکاب یابد،شخص حقوقی دارای مسؤولیت کیفری خواهد بود:

الف-هرگاه مدیر شخص حقوقی مرتکب جرم رایانه ای شود

ب-هرگاه مدیر شخص حقوقی دستور ارتکاب جرم رایانه ای را صادر کند و جرم به وقوع بپیوندد.

ج-هرگاه یکی از کارمندان شخص حقوقی با اطلاع مدیر یا در اثر عدم نظارت وی مرتکب جرم رایانه ای شود.

د-هرگاه تمام یا قسمتی از فعالیت شخص حقوقی به ارتکاب جرم رایانه ای اختصاص یافته باشد.

تبصره1-منظور از مدیر کسی است که اختیار نمایندگی یا تصمیم گیری یا نظارت بر شخص حقوقی دارد.

تبصره2-مسؤولیت کیفری شخص حقوقی مانع مجازات مرتکب نخواهد بود و در صورت نبود شرایط صدر ماده و عدم انتساب جرم به شخص خصوصی فقط شخص حقیقی مسؤول خواهد بود.

پرسش:«الف»به طور غیر مجاز داده های در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی که افشای آن به امنیت ملی صدمه می زند را در سامانه رایانه ای شنود میکند جرم«الف»چیست؟طبق تبصره1مادۀ731ق.م.ا.ت:«داده های سرّی داده هایی است که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می زند.»

باتوجه به اینکه داده ها سرّی است شنود آنها مصداق جاسوسی رایانه ای است بدیهی است که اگر داده ها سرّی نبودند جرم ارتکابی شنود غیرمجاز بود.

آیین دادرسی جرایم رایانه ای

طبق مادۀ علاوه بر موارد پیش بینی شده در دیگر قوانین،دادگاه های ایران صلاحیت رسیدگی به موارد زیرا دارند:

الف-داده های مجرمانه یا داده هایی که برای ارتکاب جرم بکار رفته اند که به هر نحو در سامانه های رایانه ای و مخابراتی یا حامل های داده موجود در قلمرو حاکمیت زمینی،دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران ذخیره شود.

ب-جرم از طریق تارنماهای دارای دامنه مرتبه بالای کد کشوری  ارتکاب یابد.(ir)ایران

پ-جرم توسط تبعه ایران یا غیر آن در خارج از ایران علیه سامانه های رایانه ای و مخابراتی و تارنماهای مورد استفاده یا تحت کنترل قوای سه گانه یا نهاد رهبری یا نمایندگی های رسمی دولت یا هر نهاد یا مؤسسه ای که خدمات عمومی ارائه می دهد یا علیه تارنماهای دارای دامنه مرتبه بالای کد کشوری ایران در سطح گسترده ارتکاب یابد.

ت-جرایم رایانه متضمن سوءاستفاده از اشخاص کمتر ازهجده سال،اعم از اینکه بزه دیده یا مرتکب ایرانی یا غیرایرانی باشد و مرتکب در ایران یافت شود.

با توجه به مادۀ665-چنانچه جرم رایانه ای در صلاحیت دادگاههای ایران در محلی کشف یا گزارش شود،ولی محل وقوع آن معلوم نباشد،دادسرای محل کشف مکلف است تحقیقات مقدماتی را انجام دهد.در صورتی که محل وقوع جرم مشخص نشود،دادسرا پس از اتمام تحقیقات مبادرت به صدور قرار و در صورت اقتضاء صدور کیفرخواست می کند ودادگاه مربوط نیز رأی مقتضی را صادر میکند.

طبق مادۀ666قانون آیین دادرسی کیفری قوه قضاییه موظف است به تناسب ضرورت،شعبه یاشعبی از دادسراها،دادگاههای کیفری یک،کیفری دو،اطفال و نوجوانان،نظامی و تجدیدنظر را برای رسیدگی به جرایم رایانه ای اختصاص دهد.

کدوکیل:15740