نفقه

از نظر اسلام تأمین هزینه کانون خانوادگی و از جمله مخارج شخصی زن برعهده مرد هست و زن هرچند که دارای ثروتی هنگفت و چندین برابر شوهر باشد از این نظر مسئولیتی ندارد و مشارکت وی در پرداخت هزینه‌های زندگی چه از لحاظ پولی که بخواهد خرج کند و چه از لحاظ کار و وقتی که بخواهد صرف کند اختیاری و وابسته به میل و اراده خود او است. نفقه یعنی بخشش هزینه زندگی و به معنای غذا، لباس، مسکن و دیگر مایحتاج زندگی است که در صورت اطاعت زن از شوهر و تمکین کامل پرداخت آن از جانب شوهر واجب می‌شود. بنابراین زن نابالغ، زن ناشزه و زنی که خود را برای تمکین به شوهر عرضه نکرده است حق نفقه ندارد.

با توجه به چیزی که گفته شد اسباب و شرایط وجوب نفقه در حقوق اسلام دو چیز است: اول این‌که زوج همسر دائمی زوج باشد و دوم این‌که تمکین کامل از جانب زوجه صورت گرفته باشد. پس نفقه پس از عقد در صورت تمکین واجب است در صورت عدم تمکین از عهده مرد ساقط می‌شود و تا هر زمانی که زن تمکین کامل نکند مرد تعهدی به پرداخت نفقه نخواهد داشت موضوع نفقه در قانون مدنی در ماده 1107 بیان شده است بدین‌صورت که نفقه عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت که به‌طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا است پس نفقه زن شامل تمام امکانات و لوازمی است که مورد نیاز زندگی او باشد .

اما درمورد این‌که آیا هزینه زایمان و یا بیماری‌ها در طول زندگی مشترک جزء نفقه محسوب می‌شود یا نه باید بگوییم که با توجه به اصل یکصد و شصت و هفتم قانون اساسی که مقرر می‌دارد قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکم قضیه را صادر نماید لزوماً باید در منابع فقه اسلامی حل قضیه را جست‌وجو کرد برخی از فقها در خصوص نفقات و حدود آن در کتاب‌های خود موارد زیادی را بیان نموده‌اند اما هیچ‌یک از آن‌ها به‌روشنی بیان نکردند که هزینه زایمان و یا بیماری جزء نفقه و برعهده مرد باشد درمورد مخارج درمان و معالجات که به هرحال بر زایمان نیز شمول دارد می گویند که مخارج درمان بیماری‌هایی که در طول عمر ممکن است انسان به آن مبتلا شود بر عهده شوهر می باشد اما این‌که مخارج بیماری های غیرمعمول و صعب‌العلاج جزء نفقات واجب محسوب می‌شود یا نه جای بحث هست که عده کثیری از آنان معتقدند که مخارج بیماری‌های غیرمعمول و صعب‌العلاج داخل در نفقات واجب نیست و برعهده مرد نمی‌باشد ولی در این‌جا نباید نظر عرف را که ضابطه تشخیص نفقه است نادیده گرفت به هر حال تردیدی نیست که مخارج زایمان از نظر عرف باید جزء نفقه محسوب شود همان‌طوری که برای مطلقه حامل تا وضع حمل حتی در طلاق بائن بر عهده همسر می باشد.

آنچه که حائز اهمیت است این است که شوهر به‌عنوان رییس خانواده لزوماً باید تامین معاش زن و فرزندان خود را برعهده بگیرد و ازآنجاکه تحول شیوه زندگی هر روز نیازهای تازه‌ای را به وجود می‌آورد این نیازها را نمی‌توان در یک چهارچوب معین محصور و محدود کرد و ناچار باید در این‌جور مواقع به عرف مراجعه کرد برای مثال هزینه درمان و داروی زن نیز جزء نفقه و برعهده مرد هست و در تعریف نفقه زن باید گفت تمام وسایلی که زن با توجه به عصر حاضر و محیط زندگی و وضع جسمی و روحی خود به آن نیازمند هست و این‌که کدام وسیله و کدام امکانات جزء نفقه محسوب می‌شود تشخیص آن با عرف هست و نمی‌توان گفت که ملاک ثابتی در فقه یا حقوق دارد.

مواردی که موجب سقوط نفقه زن می شود:

مواردی در قانون وجود دارد که موجب ساقط شدن نفقه می شود ازجمله این موارد ارتداد زوجه هست که موجب ساقط شدن نفقه می شود اما اگر از ارتداد برگردد از او پذیرفته است و مرد کما فی سابق موظف به پرداخت نفقه خواهد بود مورد دیگری که در آن نفقه وجود ندارد نفقه زن مطلقه هست که قانون مدنی صراحتاً به آن اشاره کرده است در ماده 1109  و بیان داشته است نفقه مطلقه رجعی در زمان عده برعهده شوهر است مگر این‌که طلاق درحال نشوز واقع شده باشد لیکن اگر از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت. مورد دیگر سقوط نفقه در ماده 1110 قانون مدنی با این مضمون بیان شده است در عده وفات زن حق نفقه ندارد و همچنین در ماده 1113  قانون مدنی با این عبارت که در عقد انقطاع یعنی عقد موقت زن حق نفقه ندارد مگر این‌که شرط شده یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد ذکر شده است بنابراین هرگاه در ضمن عقد نکاح موقت زوج به دادن نفقه تعهد کند نام آن شرط ضمن عقد می باشد که پرداخت آن لازم است.

استنکاف شوهر از پرداخت نفقه و مجازات آن :

اگر شوهر برای مدتی نفقه زن را نپردازد مدیون او هست و همواره زن می‌تواند نفقه خود را مطالبه کند طبق ماده 1206 قانون مدنی زوج درهرحال می‌تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا کند و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود و همچنین در ماده 1111 قانون مدنی نیز بیان شده است که زن می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه به محکمه رجوع کند در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد یکی از موارد نشوز زوج خودداری او از پرداخت نفقه زن است که در این‌جا حاکم اول به زوج دستور می‌دهد که نفقه زوجه اش را بپردازد و اگر باز هم شوهر از اجرای دستور قاضی تخلف کند به اندازه نفقه زوجه از اموال او گرفته و در اختیار زوج قرار داده می شود .

مجازات ترک انفاق :

ماده 642ب بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 دستور می دهد هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد و یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌نماید .

ماده 1206 قانون مدنی نیز بر اجرای تکلیف شوهر بر پرداخت نفقه تأکید می‌کند و بیان می‌دارد زوج درهرحال می‌تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا کند و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز هست و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه کنند این تکلیف هنگامی الزامی می‌شود که زن طبق مفاد ماده 1108  قانون مدنی به وظایف زوجیت خود جامعه عمل پوشانده باشد بنابراین ضروری است که در قدم اول منظور قانون‌گذار را از وظایف زوجیت بشناسیم آنچه ماده 1108 قانون مدنی بدان توجه دارد این است که زن امکانات جسمانی خود را برای تمتع جنسی مرد قرار داده و از او دریغ نکند و نظر به این‌که احراز این موضوع برای دادگاه سهل و ساده نیست رویه چنان است که همزیستی زن با شوهر زیر یک سقف و در یک واحد مسکونی به این تعبیر شود که زن از ادای وظایف زوجیت خودداری ننموده است.