عده

مطابق قرآن و سنت اصل بر این هست که زن طلاق داده شده حق ندارد به محض اجرای طلاق با دیگری ازدواج کند بلکه لازم و ضروری است که پس از اجرای صیغه طلاق و انجام آن به طور صحیح مدتی را صبر کند و پس از پایان آن مدت دوباره ازدواج کند این مدت را عده طلاق می‌نامند.

در اصطلاح شرعی عده عبارت است از این‌که این زن مدتی پس از جدایی از شوهر یا کسی که اشتباهاً با او وقتی به شبهه نموده است درحال انتظار می‌ماند و در این زمینه فرقی نمی‌کند که علت جدایی طلاق باشد یا فسخ نکاح و یا فوت شوهر یا بذل مدت یا انقضای آن در نکاح موقت به معنای اصطلاح حقوقی عده هم عبارت است از این‌که عده مدتی است که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگری اختیار کند( ماده 1150 قانون مدنی) .

ازجمله احکامی که بر طلاق جاری می شود لزوم نگه داشتن عده هست که این لزوم از سه دسته از زنان برداشته شده است زنان یائسه، صغیره و غیر مدخوله و دلیل آن این هست که احتمال حمل و بارداری در چنین زنانی وجود ندارد. 

دلایل عده نگه داشتن زنان :

عده طلاق به این دلیل هست که شوهر اطمینان پیدا کند که فرزند مرد دیگری به او و فرزند او به مرد دیگری ملحق نمی‌شود یعنی حفظ نطفه ها از آمیختگی و تباه نشدن نسبت‌های خویشاوندی ازجمله حکمت‌های عده طلاق است که در این مدت پاکی رحم زن از هم شناخته می‌شود و بارداری زن و عدم بارداری او مشخص می شود.

از دلایل دیگر عده نگه داشتن زن این هست که هرکدام از زوجین از فعل خود پشیمان شده و به زندگی مشترک برگردند.و این بیشتر در طلاق رجعی کاربرد پیدا می‌کند.

دلیل دیگر عده نگه داشتن برای زن اثر تربیتی آن برای طرفین هست به این صورت که نگه داشتن عده موجب می‌شود که دو طرف خود را بشناسند و دست از اشتباهات لجبازی‌ها غرور خیال‌ها بردارند و این امر باعث می شود تا وظایف خود را بهتر از قبل بجا آورند که حصول این حالت احتیاج به زمان دارد تا زن نیز بتواند از هواهای نفسانی و امیال شیطانی به مردان دل بکند و همین طور مرد نیز فرصت مناسبی داشته باشد تا به وظایف خود واقف گردد. این مورد هم بیشتر در عده طلاق رجعی کاربرد دارد.

اقسام عده:

با توجه به روایات اهل‌بیت اقسام هشت گانه ای را برای این عده طلاق در نظر گرفته‌اند که هرکدام از این‌ها برای افراد متفاوتی مقرر گشته اس.

1_عده طلاق : مدت‌زمانی که زن پس از طلاق باید از ازدواج دوباره خودداری کند .

الف) عده‌ای زن بالغه یائسه

 ب) عده زن بالغه غیر یائسه حامله

ج ) عده زن بالغه غیر یائسه که امکان حامله شدن دارد.

 د) عده زن بالغه غیر یائسه که امکان حامله شدن را ندارد .

ه) عده زن غیر بالغه که با وی نزدیکی نشده‌است.

 و )عده زن غیر بالغه که با وی نزدیکی شده‌است.

2_ عده وفات: مدت‌زمانی که زن پس از فوت شوهر باید از ازدواج دوباره خودداری کند که دارای اقسام زیر است:

 الف) عده وفات شوهر برای زنی که در عقد دائم بوده است؛

 ب) عده‌ وفات شوهر برای زنی که در عقد موقت بوده و پیش از پایان مدت شوهرش فوت کرده است.

3_ عده ایلاء که از رسومات جاهلی عرب‌ها بوده و اکنون منسوخ شده است.

احکام و زمان عده :

بنا بر اقسام ازدواج و طلاق یا برحسب این‌که شوهر فوت کرده باشد زمان عده متفاوت می شود که به پنج مورد اشاره می‌کنیم.

الف) 45 روز که برای عده ازدواج موقت که بعد از پایان مدت می‌باشد؛

ب) 3 ماه عده زنانی که طلاق داده می شوند و بالغ هستند و با شوهرشان آمیزش جنسی داشته‌اند و یا زنانی که وطی به شبهه شده باشند یا نکاح آن‌ها فسخ شده است .

ج) 4ماه و 10 روز عده زنانی که شوهرشان فوت کرده است چه عقدشان موقت باشد چه دائم فرقی نمی‌کند؛

 د ) حداکثر 9 ماه تا وضع حمل عده زنی که حامله است باید تا زمان وضع حمل عده نگه دارد؛

 ه) 4 سال و 4 ماه و 10  روز برای زنی که شوهرش گم یا مفقودالاثر شده است.

مدت عده در قانون مدنی:

قانون‌گذار در قانون مدنی از ماده 1150  تا 1157 قانون مدنی را به مبحث عده اختصاص داده است.

1-عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر این‌که زن به اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است.(ماده 1151 قانون مدنی).

2-عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن درمورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این‌که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که دراین‌صورت چهل و پنج روز است.(ماده 1152 قانون مدنی).

3-عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است( ماده 1153  قانون مدنی).

4-عده وفات چه در دائم و چه در منقطع درهرحال چهارماه و ده روز هست مگر این‌که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تا موقع وضع حمل است مشروط بر این‌که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهارماه و ده روز بیشتر باشد والا مدت عده همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.( ماده 1154 قانون مدنی).

 5-زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر مورد باید رعایت شود.(ماده 1157 قانون مدنی).

6- زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگه دارد.(ماده 1156  قانون مدنی).

 7-زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگه دارد.( ماده 1157 قانون مدنی).

حقوق و تکالیف غیر مالی زوجین در زمان عده :

در مورد روابط غیر مالی زوجین در زمان عده هیچ حکمی در قانون مدنی نیامده است قانون امور حسبی هم مطلقه رجعی را در حکم زوجه دانسته است ولی در فقه امامیه تمام احکام زوج را بر او بار کردند یعنی زن باید از شوهر خود تمکین کند در همان خانه یا اقامتگاهی که مرد سکونت دارد بماند و مرد نیز باید نفقه او را بپردازد و احکام توارث نیز همچنان بین آنان جاری می شود.

زمان شروع عده :

زوجه یک مرد حاضر از هنگامی که صیغه طلاق خوانده شد یا وفات شوهر عده را آغاز می‌کند و زوجه یک مرد غایب از وقوع وقت وقوع طلاق عده را نگه می‌دارد همچنین زوج یک مرد غایب از زمان رسیدن خبر وفات همسرش عده را شروع می‌کند هرچند که یک فرد غیر عادل خبر دهد ولی نمی‌تواند شوهر کند مگر با ثبوت فوت شوهر .