مصادیق عسر و حرج زوجه

تحقق برخی وضعیت‌ها و شرایط که هریک به تنهایی نمی‌تواند بیانگر عسر و حرج باشد (از جمله سابقه یکبار محکومیت کیفری ضرب و جرح، یک بار مراجعه به کمپ ترک اعتیاد، توهین) درمجموع می‌تواند مبین وضعیت اجتماعی - اخلاقی زوج و از مصادیق عسر و خرج زوجه تلقی شود.

طلاق - عسر و حرج - محکومیت کیفری - اعتیاد - توهین

دادنامه: ................. مورخ: 05/12/1392

خلاصه جریان پرونده:

خانم الف.ح. با وکالت خانم م.م. وکیل دادگستری دادخواستی به طرفیت آقای ب.ح. به خواسته صدور حکم بر صدور گواهی عدم امکان سازش (طلاق) به استناد تحقق بندهای 2 و 7 شروط مندرج در عقدنامه تقديم محاکم عمومی اردبیل نموده و خلاصتاً توضیح داده است که مطابق سند رسمی شماره 25452 به عقد رسمی و دائمی خوانده درآمده متأسفانه خوانده فردی عصبی و بدرفتار است و از آغاز زندگی مشترک بنای بدرفتاری را با خواهان گذاشته و انواع توهین‌ها و هتاکی‌ها را نسبت خواهان روا داشته، به علاوه وی مبادرت به استعمال مواد مخدر، تهدید به اسیدپاشی و قطع نخاع کردن زوجه و نیز ایراد ضرب و جرح نسبت به مشارالیها به کرات که حتی در یک مورد منتهی به دادن تعهد از سوی وی شده است لذا از دادگاه تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش نموده است. در جلسه مورخه 6/5/89 دادگاه که با حضور وکیل خواهان تشکیل شده است خوانده حضور نداشته وکیل خواهان دعوی را به شرح دادخواست اعلام کرده و با اعلام اینکه تصویر دادنامه مربوطه به محکومیت زوج به ضرب و جرح زوجه را تقدیم دادگاه نموده است به تکرار مطالب دادخواست پرداخته و اضافه کرده در مورد مهریه و جهیزیه زوجه اقدام شده و زوجین فرزند مشترک ندارند و ضمناً نفقه ایام عده و اجرت‌المثل را نیز مطالبه می‌نماید. دادگاه موضوع را به داوری ارجاع نموده وکیل خواهان داور زوجه را معرفی کرده که داور نیز قبولی خود را اعلام داشته است. نظریه داور زوجه مبنی بر عدم حصول سازش بین زوجین متعاقباً تقدیم دادگاه شده که پیوست پرونده است در خصوص زوج نیز دادگاه رأسا به انتخاب داور زوج اقدام کرده که داور مذکور نیز نظریه خود را مبنی بر اینکه مذاکرات صلح منتج به نتیجه نشده است به دادگاه اعلام کرده است همچنین دادگاه به نیروی انتظامی دستور تحقیقات در خصوص وضعیت اخلاقی و اجتماعی و شغلی زوج و مسئله اعتیاد وی را صادر نموده به طور محسوس و غیر محسوس در خصوص موارد یادشده تحقیق و نتیجه را به دادگاه اعلام نمایند. در جلسه بعدی به تاریخ 9/3/90 نیز که طرفین حضور نداشته‌اند وکیل خواهان اظهار داشته که به لحاظ سوء رفتار و ضرب و شتم مکرر زوجه در منزل مشترک را به لحاظ عدم امنیت جانی ترک کرده است و اضافه نموده به لحاظ وخامت حال زوج به لحاظ اعتیاد خانواده‌اش وی را جهت ترک اعتیاد به یک مرکز ترک اعتیاد به اردبیل برده‌اند وی در خاتمه اظهار داشته که شاهدی بنام آقای م.ص. را جهت استماع شهادت حاضر کرده که تقاضای تحقیق از وی را نموده است. شاهد مذکور که از وی تحقیق شده است وی به نقل از برادر خواهان اظهار داشته که به من گفته‌اند ب. معتاد است و زنش را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد و حتی شنیده‌ام که مواد مخدر می فروشد ولی خودم چیزی ندیده‌ام. سوابق اعلام شده خوانده از سوی زندان دو فقره 1- خریدوفروش نگهداری مشروبات الکلی 2- ایراد ضرب عمدی و توهین که اولی منتهی به صدور حکم نشده و در مورد دوم متهم به پرداخت جزای نقدی و دیه محکومیت یافته است بوده است. نتیجه اقدام نیروی انتظامی در خصوص تحقيقات معموله در یک برگ که توسط یک نفر از مأمورین تنظیم شده واصل شده که با مراجعه به محل زندگی زوجین از مادر خوانده تحقیق شده که وی اظهار داشته خانم الف. 20 روز است به منزل پدرش رفته و قبلاً در طبقه سوم باهم زندگی می‌کرده‌اند. خوانده شغل خاصی ندارد و به کارگری مشغول است مادر زوج از اعتیاد فرزندش اظهار بی‌اطلاعی کرده است. گزارش دوم مامور انتظامی نیز حکایت از عدم حضور زوج در منزل دانسته و مأمور مربوطه گزارش کرده که خوانده خود را از دید مأمورین مخفی می‌نماید و اعزام وی برای تست اعتیاد مقدور نشده است همچنین یک برگ تصویر گواهی انجمن کاهش آسیب اعتیاد اردبیل مبنی بر اینکه آقای ب.ح. در تاریخ 26/1/90 با حضور معرف از این مرکز ترخیص گردیده توسط وکیل خواهان تقدیم دادگاه شده که پیوست پرونده است. دادگاه در ادامه رسیدگی و پس از وصول پاسخ نیروی انتظامی سوابق متهم در نتیجه بستری شدن و احتمال ترک اعتیاد وی را از مرکز ترک اعتیاد قبلی استعلام و از وکیل خواهان خواسته است احکام صادره در رابطه با مسائل مالی مطروحه را به دادگاه ارائه نماید و ضمناً جهت حل وفصل اختلافات فی‌مابین زوجین و ایجاد مصالحه زوجین را به واحد حل اختلاف مستقر در دادگاه‌های عمومی اردبیل هدایت نموده است. که پاسخ واحد حل اختلاف به دادگاه این بوده که با دو بار دعوت زوجین نامبردگان حضور نیافته‌اند و امکان حل و فصل موضوع از طریق مصالحه وجود ندارد. متعاقباً پاسخ مرکز کاهش آسیب اعتیاد استعمال اردبیل به دادگاه واصل شده که اعلام شده آقای ح.ب. در سال در مانی 90 در این مرکز بستری و سم زدایی شد و تمام تست‌های ایشان منفی شده است و ضمناً احتمال بستری مجدد وی را 60% اعلام کرده است. و سرانجام دادگاه حسب دادنامه 401476-30/8/91 خلاصتاً این‌گونه رأی داده است نظر به عدم حضور خواهان که در هیچ یک از جلسات جهت اخذ توضيح حضور نیافته و دلیلی بر تحقق موارد اعلامی و عسر و حرج وی که منتسب به فعل خوانده باشد ارائه نشده و با توجه به پاسخ مرکز ترک اعتیاد مبنی بر سم زدایی از مشارالیه و منفی بودن نتیجه آزمایشات دلیلی بر سوء رفتار زوج که مثبت غیرقابل تحمل بودن ادامه زندگی برای زوجه باشد و با اعتیاد مضر زوج برای ادامه زندگی مشترک باشد وجود ندارد و لذا دعوی را غیر ثابت دانسته و لذا حکم به بطلان دعوی صادر نموده است. با تجدیدنظرخواهی خانم الف.ح. نسبت به این رای شعبه ششم دادگاه تجدیدنظر استان اردبیل نیز دادنامه بدوی را حسب دادنامه 901264-12/12/91 بارد تجدیدنظرخواهی تأیید کرده است. که نسبت به این رأی از سوی زوجه در فرجه مقرر قانونی فرجام‌خواهی شده و پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و به این شعبه ارجاع شده که توسط دفتر ثبت و تکمیل گردیده و اینک تحت نظر قرار دارد وکیل فرجام‌خواه در دادخواست تقدیمی فرجامی با اشاره به بارها موردایراد ضرب قرار گرفتن زوجه توسط زوج و توهین و اهانت‌ها که در حق وی انجام شده و اعتیاد زوج و امرار معاش وی از طریق فروش مشروبات الکلی و عدم ترک اعتیاد وی در طول سال‌های زندگی مشترک علی‌رغم تعهد خوانده به آن و نیز اشاره به محکومیت زوج حسب دادنامه‌ای که تصویر آن ارائه شده و زوج به اتهام استعمال هروئین به تحمل شلاق و جزای نقدی محکوم شده است ادامه زندگی مشترک را غیر ممکن دانسته و لذا تقاضای نقض دادنامه بدوی را نموده است محتویات پرونده حکایت دیگری ندارد. به تاریخ فوق شعبه بیست و دوم دیوان عالی کشور به تصدی امضاکنندگان زیر تشکیل است پرونده کلاسه فوق تحت نظر است پس از بررسی محتویات پرونده و قرائت گزارش عضو مميز و انجام مشاوره به شرح آتی انشاء رأی می‌نماید

رأی دیوان در خصوص مصادیق عسر و حرج زوجه

دادخواست فرجام‌خواه به طرفیت فرجام‌خوانده به خواسته طلاق مستند به بندهای 2 و 7 شروط ضمن‌العقد مندرج در سند نکاحیه بوده است یعنی سوء رفتار و سوء معاشرت زوج به نحوی که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه غیرقابل تحمل نماید و نیز ابتلا زوج به هر گونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه اساس زندگی خانوادگی خلل وارد سازد. هرچند در مورد دوم یعنی اعتیاد زوج به کیفیت مذکور در بند 7 خود از مصادیق بارز سوء معاشرت زوج نیز تلقی می‌شود. ماده 1130 قانون مدنی، عسر و حرج را از مواردی دانسته که زوجه می‌تواند با اثبات آن از دادگاه درخواست طلاق نماید. تبصره الحاقی مورخ 29/4/81 مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام در مقام تبیین و توضیح عسر و حرج آن را به وجود آمدن وضعیتی در زندگی مشترک دانسته که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد در همین تبصره قانون گذار به ذکر موارد و مصادیقی از عسر و حرج پرداخته و قسمت اخیر بند 5 تبصره مرقوم هم متذکر شده موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر موارد محاکمه عسر و حرج زن را محرز بداند حکم طلاق صادر نماید .... اما در مانحن‌فیه یک فقره سابقه محکومیت زوج به اتهام ایراد ضرب و جرح عمدی زوج نسبت به زوجه و توهین به وی وجود دارد که به موجب دادنامه پیوست زوج به اتهامات فوق به پرداخت جزای نقدی و شلاق از باب توهین و نیز پرداخت دیه بابت جراحات وارده محکومیت یافته است. نظرات هر دو داور بر عدم حصول صلح و سازش بین زوجین اشعار دارد. نتیجه تحقیقات کلانتری هرچند کامل نیست ولی گویای این مطلب است که زوج خود را از دید مأمورین مخفی می‌کند سابقه بستری شدن زوج برای ترک اعتیاد به دلالت گواهی پیوست پرونده و یک فقره سابقه خریدوفروش و نگهداری مشروبات الکلی نیز بدون درج نتیجه در سوابق زوج کسر شده است و مضافاً مشارالیه حاضر به معرفی به پزشکی قانونی برای آزمایش اعتیاد نشده است. افزون بر موارد یادشده تصویر دادنامه شماره 902141-22/7/90 شعبه اول دادگاه انقلاب اسلامی اردبیل نیز دلالت بر این دارد که وی به اتهام نگه داری و استعمال مواد مخدر از نوع هروئین به پرداخت جزای نقدی و تحمل شلاق و پرداخت جزای نقدی محکوم شده است. این مستند در مرحله فرجام‌خواهی تقدیم شده است) همه موارد یادشده به نحوی بیانگر وضعیت اخلاقی و اجتماعی زوج را روشن می‌کند و حکایت از سوء رفتار زوج دارد به کیفیتی که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه متعسر و اگرنه غیرممکن ولی قدر مسلم تحمل آن را با مشکل روبرو ساخته بناء علی‌هذا توجه به مراتب فوق‌الاشعار على فرض اینکه در شرایط فعلی دلایل را برای احراز عسر و حرج زوجه کافی نمی‌دانسته اقتضاء داشته که با توجه به اختیار دادگاه‌ها در رسیدگی به دعاوی مطروحه برای انجام هرگونه تحقیق یا اقدامی در راستای احراز و کشف حقیقت از مددکاران اجتماعی نیز در خصوص مورد می‌خواست که با بررسی بیشتر و وضعیت زندگی زوجین، خصوصأ اخلاق و رفتار زوج اعتیاد مشارالیه و نحوه رفتار وی با زوجه در زندگی مشترک بررسی‌های لازم از جمله ملاحظه پرونده اخیر راجع به اعتیاد زوج و محکومیت وی را معمول و نسبت به درخواست زوجه اتخاذ تصميم و صدور رأی می‌نمود علی‌هذا و بنا به مراتب فوق با استناد به بند 5 ماده 371 قانون آیین دادرسی مدنی به لحاظ ناقص بودن تحقیقات ضمن نقض دادنامه فرجام‌خواسته در اجرای ماده 401 همین قانون پرونده را جهت رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده رأي ارجاع می‌نماید.

رئیس شعبه .............. دیوان عالی کشور - مستشار