بار اثبات دعوا در فرض اختلاف طرفین در نوع عقد ازدواج

چنانچه اصل زوجیت اثبات شده و اختلاف در موقت و یا دائم بودن آن باشد، اصل بر دائمی بودن زوجیت است و مدعی موقت بودن ازدواج (زوج)، باید آن را اثبات کند در غیر این صورت دائمی بودن زوجیت با سوگند زوجه اثبات می‌شود.

نکاح - ادله اثبات دعوا - ازدواج دائم - ازدواج موقت

دادنامه: ............... مورخ: 13/12/1392

خلاصه جریان پرونده:

خانم ر.م. به طرفیت آقای ع.ر. دادخواستی به خواسته صدور حکم محکومیت خوانده به ثبت واقعه ازدواج (عقد دائم با مهر معلوم در دفتر رسمی ازدواج در تاریخ 9/11/91 در محاکم خانواده تهران مطرح نموده است خواهان در متن دادخواست گفته است در مورخ 17/8/89 به عقد دائم خوانده درامده‌ام البته همسر دوم شرعی وی می‌باشم ولی از ماه رمضان سال 91 پیرو مطلع شدن همسر اولش مرا ترک کرده لازم به ذکر است پس از گذشت مدتی بارها به دفترخانه ازدواج شماره ... بنام آقای ح.ی. مراجعه نموده‌ایم ولی این کار سهواً یا عمدأ توسط زوج به وقوع نپیوست تا اینکه در ماه رمضان سال 91 حسب اطلاع همسر اول وی نامبرده دیگر جواب تلفن من را هم نمی‌دهد و در بلاتکلیفی بسر می‌برم علی‌هذا درخواست صدور حکم برای ثبت واقعه ازدواج مورد استدعاست پرونده به شعبه 255 دادگاه خانواده ارجاع شده است دادگاه وقت جهت رسیدگی تعیین نموده است در لایحه‌ای که خانم ر.م. به شعبه 255 دادگاه خانواده تقدیم نموده است گفته است خوانده محترم شکایتی با عنوان ایجاد مزاحمت علیه اینجانب مطرح نموده و محل جرم را اداره امور مساجد واقع در خیابان جمهوری عنوان نموده بدین وصف که اینجانب با مراجعه به دفتر ایشان موجبات مزاحمت برای وی فراهم آورده که در شعبه دوم بازپرسی منجر به صدور قرار منع تعقیب شد در صورت صلاحدید آن مقام محترم در این مورد از شعبه دوم بازپرسی خارک استعلام گردد. خوانده در دادگاه ویژه روحانیت اقرار به اثبات رابطه زوجیت کرده است و بیان نموده که من عقد می‌کنیم به شرط این مطلب که طلاق بگیر و چون طلاق در عقد دائم محقق می‌گردد. این در حالی است که در پرونده کیفری علیه من با عنوان ایجاد مزاحمت شکایت کرده یعنی کتمان هرگونه رابطه زوجیت پس از اقرار او در دادگاه ویژه حسب دستور قاضی محترم ویژه روحانیت دادخواست اثبات زوجیت تقدیم گردیده است. هم چنین پرینت تلفن اینجانب که مؤید تماس‌های مکرر خوانده با من مؤيد اثبات رابطه زوجیت با خوانده است. همچنین تقاضای احضار سردفتر ازدواج که شاهد عقد دائم بودن حقیر هست دارم آقای ع.ر. خانم الف.ق. وکیل پایه یک دادگستری را برای دفاع از خودش طی قراردادی تعیین نموده که مشارالیها در لایحه‌ای به وکالت از او با اعلام نشانی خودش در خواست مطالعه پرونده را نموده است. در جلسه دادرسی 12/12/91 خانم ر.م. گفته است مدت سه سال است که همسر و زوجه دائمی خوانده هستم و در دفتر ازدواج ... تهران به سردفتری حاج آقاح.ی به عقد او در آمده‌ام نشانی سردفتر ازدواج خیابان مرتضوی بین خوش و قصرالدشت نبش کوچه ... بود تلفن .... می‌باشد در سال 89 با مهریه 150 میلیون تومان به علاوه سفر حج تمتع می باشد سه سال زندگی مشترک داشته تمکین خاص و عام نسبت به وی داشته‌ام نفقه مرا مرتب پرداخت می‌کرد لیکن مهر مرا نداده است و از ابتدا ماه رمضان 91 دیگر نفقه نداده است کسی شاهد عقد من نبوده غیر از عاقد مذکور. وکیل خوانده در این جلسه گفته است موکل خواهان را دو نوبت به عقد نکاح موقت خود در آورده است آخرین دوره عقد نکاح موقت قبل از ماه رمضان 91 بوده است و بعد از آن هیچ عقد نکاح منعقد نشده است انقضاء مدت عقد نکاح موقت قبل از ماه مبارک رمضان سال 91 بوده است موکل رونوشتی از عقد نکاح موقت در دست ندارد مدارک در ید خواهان می‌باشد تقاضا دارم که از بیمارستان رازی بخش روان پزشکی رازی تبریز استعلام شود که حکایت بیماری توهم ایام بستری خواهان برای سه سال پیش بوده است اگر عقد دائم بود عقد دائم کتمان نمی‌شد حالیه خواهان مدعی عقد دائم شده است در عقد دائم شهود هم باید حضور داشته باشند که این صورت نبوده و سند مکتوب ارائه نداده است. که حکایت از وقوع عقد دائم نماید رد دعوی خواهان را دارم نسخه‌ای از حکم صادره از دادگاه ویژه روحانیت که ادعای خواهان در آنجا رد شده است را ظرف یک هفته تسلیم دادگاه خواهم کرد دادگاه طی نامه‌ای از سردفتر ازدواج شماره ... تهران در مورد عقد زوجیت بین آقای ع.ر. و ر.م. استعلام نموده است و از بیمارستان را نیز استعلام کرده است سوابق بیماری خانم رم را در آن مرکز ضمن اعلام نوع بیماری جهت بهره‌برداری قضایی ارسال دارند نیز دادگاه به درخواست وکیل خوانده از دادگاه ویژه روحانیت در مورد مطالبه کپی از پرونده آن مرجع را از دادگاه خواستار شده است دادگاه نیز اقدام نموده در برگ 63 پرونده تصویر قرار منع پیگرد ر.م. از اتهام ایجاد مزاحمت و هتک حرمت شاکی عر. توسط خانم ر. تسلیم شده است از دادگاه ویژه روحانیت نیز به دادگاه در پاسخ به استعلامیه به عمل آمده نامه مورخ 28/12/91 (برگ 66 پرونده) واصل شده است که در مورد ترک انفاق موضوع شکایت خانم ر.م. از آقای ع.ر. قرار اناطه جهت اثبات زوجیت صادر شده است دفتر دادگاه نیز گواهی طرح دعوی اثبات زوجیت را به دادسرای ویژه روحانیت به درخواست خانم ر.م. ارسال داشته است سوابق بیماری خانم ر.م. با تهیه تصویر از پرونده بالینی و درمانی وی از مرکز آموزش و درمانی رازی واصل شده است در برگ 85 پرونده سردفتر ازدواج ... تهران در ذیل استعلامیه دادگاه مرقوم داشته است «بسمه تعالی به استحضار عالی می‌رساند که خانم ر.م. به همراه آقای ع.ر. به دفتر اینجانب ح.ی. مراجعه کرده‌اند برای ثبت عقد دائم مجدد با توجه به نداشتن حکم ازدواج مجدد از دادگاه محترم هیچ اقدامی صورت نگرفته وکیل خانم ر.م. در لايحه‌ای گفته است چون در جلسه مورخ 12/12/91 خوانده اقرار به عقد نکاح از نوع موقت داشته است و موکل به عقد دائم نظر داشته در این خصوص اختلاف داشته ولی خوانده مدرکی دال بر عقد موقت ارائه نداده در نوع عقد حمل به عقد دائم موردنظر قانون گذار می‌باشد. دفترخانه ازدواج نیز در ذیل نامه آن دادگاه مراجعه خانم ر.م. و آقای ر. را برای ثبت عقد دائم بیان نموده است. که به لحاظ عدم امکان ثبت عقد دائم به لحاظ نیاز به حکم ازدواج مجدد آن را ثبت ننموده است لذا اقرار آقای ع.ر. به ازدواج دائم مثبت عقد نکاح دائم قبلی اوست و در نتیجه یک مقام دولتی و رسمی به این امر به نحو مکتوب گواهی داده است. صدور حکم بر اثبات زوجیت دائم را نتیجتاً خواستار شده است به دادگاه در تاریخ 9/4/92 نامه‌ای از دفترخانه به شماره 752-9/4/92 ارسال شده است که پیرو گواهی مورخ 18/3/92 خود گفته است هیچ‌گونه اتفاقی در مورد ثبت عقد و ازدواج نیفتاده و در این خصوص هرگونه اقرار و ادعا کذب و غیرقابل قبول می‌باشد. دادگاه در تاریخ 23/4/92 با اعلام ختم دادرسی به شرح دادنامه 92/617 با توجه به محتویات پرونده و پاسخ استعلام واصله از دفتر ازدواج ... تهران و با توجه به عدم کفایت دلیل خواهان بر وقوع نکاح دائم با توجه به اقرار خواهان به اینکه کسی شاهد و ناظر عقد ازدواج من نبوده است خوانده دعوی ادعای خواهان را رد کرده است دادگاه با وصف کیفیت مطرح شده و عدم کفایت دلیل مستنداً به ماده 1062 و 1063 و 1071 از قانون مدنی حکم به رد دعوی خواهان را صادر و اعلام می‌دارد از این رأی خانم ر.م. با وکالت آقای ح.ص. و آقای ف.ه. تجدیدنظرخواهی نموده‌اند وی گفته است همسرم که روحانی و صاحب نظر در احکام شرعیه است من از زبان وی شنیده‌ام و عقد را برایم دائم خوانده است کافی است وی احضار شود و سوگند یاد کند حقیقت معلوم می‌گردد اظهارات سردفتر که گفته است برای ثبت عقد دائم مراجعه کردند و با توجه به نداشتن حکم ازدواج مجدد از دادگاه محترم هیچ اقدامی صورت نگرفت وقوع عقد ازدواج دائم فی‌مابین محرز بوده است. پرونده به شعبه 47 دادگاه تجدیدنظر استان ارجاع شده است هیأت شعبه برای روز 21/7/92 وقت جهت رسیدگی و اتیان سوگند تعیین نموده است و طرفین را دعوت کرده است. در جلسه دادرسی مورخ 21/7/92 که طرفین و وکلا آنان حضور داشته‌اند خانم ر.م. گفته است من به عقد ازدواج دائم خوانده در آمده‌ام و شاهدی به غیر از آقای ح.ی. سردفتر ازدواج ندارم تجدیدنظر خوانده گفته است قبول ندارم من فقط تجدیدنظرخواه را به عقد موقت خود در سه مرحله در آوردم در معیت ایشان به دفتر ازدواج شماره ... رفتم ولی صیغه عقد ازدواج دائم جاری نشد تجدیدنظرخواه در این جلسه درخواست سوگند تجدیدنظر خوانده را نموده است که وی به اسماء جلاله قسم خورده است که حقیقت را بیان کرده است نظریه هیأت شعبه 47 ابتدا با اختلاف نظر بین قضات شعبه مواجه بوده که سرانجام با حضور قاضی سوم منجر به دادنامه 92/1283 که مشعر بر تأیید رأی شعبه 255 خانواده با توجه به اتیان سوگند توسط مدعی علیه و منکر عقد دائم شده است و تجدیدنظرخواهی وکلای خانم ر.م. نیز مستند به ماده 358 مردود گردیده است. اکنون از این رأی خانم ر.م. فرجام‌خواهی نموده است که هنگام شور لایحه وی با گزارش پرونده قرائت می‌شود.

هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید. پس از قرائت گزارش آقای عبدالعلی ناصح عضو مميز و ملاحظه اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می‌دهد:

رأی دیوان در خصوص بار اثبات دعوا در فرض اختلاف طرفین در نوع عقد ازدواج

محتویات پرونده و اظهارات طرفین و مراجعه آنان برای ثبت واقعه ازدواج دائم شان نزد سردفتر ازدواج که اظهارات او در برگ 85 پرونده درج و منعکس گردیده است دلالت بر وجود رابطه زوجيت فی‌مابین دارد النهایه این رابطه را زوج در مقام دفاع از ادعای زوجه رابطه زوجیت انقطاعی دانسته است ولی زوجه رابطه فی‌مابین را رابطه ناشی از عقد زوجیت دائم با توجه به شهادت سردفتر که هر دو برای ثبت واقعه ازدواج خود نزد او رفته‌اند می‌داند در فرض موجود دعوی مطروحه که زوجیت محرز لیکن نوع قصد زوجیت مورد اختلاف است. قاعدتا با توجه به اینکه زوج که مدعی انقطاعی بودن عقد است باید برای اثبات ادعای خود دلیل کافی ارائه می‌داد و مدعی زوجیت دائم (زوجه) از ارائه دلیل با قبول وجود رابطه زوجیت از سوی (زوج) بی‌نیاز بوده است. چون حجت شرعی بر صحت ادعای زوج و اثبات آن ارائه نشده است و زوج با اتکا به این امر که وی عقد زوجیت انقطاعی را جاری کرده است و تاکنون سه بار نیز این عقد تجدید و تکرار شده است منکر عقد دائم گردیده است با سوگند او در حالی که دلایل و قرائن کافی بر صحت ادعای زوجه در مورد وجود عقد زوجیت دائم فی‌مابین در پرونده وجود داشته است و بر طبق قاعده کلی باید عمل شود که عقد بر دوام زوجیت بوده و ادعای خلاف آن باید ثابت شود رسیدگی‌های به عمل آمده از سوی محاکم بدوی و تجدیدنظر واجد اشکال اساسی قانونی و شرعی بوده است و با فرض اینکه دادگاه محترم اظهارات زوجه و سردفتر ازدواج را که شهادت بر اقرار زوج نزد خودش برای ثبت واقعه ازدواج دائم کافی بر اثبات دعوی نمی‌دانست برابر ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی و موازین شرعی اقدام به سوگند خواهان مینمود که در مانحن‌فیه به مفاد ماده مرقوم عمل نگردیده بلکه با سوگند منکر زوجیت دائم در حالی که قرائن و امارات موجود و اظهارات سردفتر ازدواج که مبین اقرار زوجین نزد او بر وجود رابطه زوجیت دائم بوده است خلاف موازین و اصول و قواعد دادرسی مدنی عمل نموده‌اند مستند به بند 3 ماده 371 و بند ج ماده 401 قانون آیین دادرسی مدنی رأی فرجام‌خواسته نقض و پرونده جهت رسیدگی مجدد به شعبه هم عرض دادگاه محترم تجدیدنظر صادرکننده رأي منقوض ارسال می‌گردد لازم به ذکر است که درخواست زوجه برای سوگند دادن زوج در موضوع مورد اختلاف برای راستی آزمایی اظهارات زوج نزد محکمه بوده است نه از باب اثبات دعوی زوج که دعوی اصلی را منقلب نموده است.

رئیس شعبه ............... دیوان عالی کشور - مستشار - عضو معاون