ادله دعوای اثبات زوجیت علیه میت

در دعوای اثبات رابطه زوجیت دائم و مطالبه مهرالمثل به طرفیت میت، مطابق قانون مدنی خواهان علاوه بر ادله ابرازی می‌بایست سوگند شرعی نیز یاد نماید.

نکاح - اثبات زوجیت - ادله اثبات دعوا - سوگند - مهرالمثل

دادنامه: ................ مورخ: 25/12/1392

خلاصه جریان پرونده:

خانم م.ر. با وکالت آقای الف.ق. و خانم م.ج. دادخواستی به طرفیت 1- خانم م.د. 2- خانم م.ک. 3- الف.ی. 4- ز.ی. 5- م.م. به قیمومت از الف.ی. به خواسته صدور حکم به اثبات زوجیت دائم بین خواهان و مرحوم منی، تقدیم دادگاه خانواده شیراز نموده‌اند و کلای خواهان در شرح دادخواست توضیح داده‌اند که موکله در تاریخ 2/2/88 به موجب توافق و تراضی شفاهی با مورث خواندگان (مرحوم م.ی.) و براساس صيغه شرعی عقد نکاح توسط یکی از دوستان آن مرحوم خواهان به عقد و زوجیت دائم مورث خوانندگان در آمده متعاقباً زوجین تراضی می‌نمایند که زوج پس از انجام تشریفات قانونی به اخذ شناسنامه المثنی و سپس ثبت رسمی عقد نکاح مذکور با مهریه توافقی در یکی از دفاتر رسمی ازدواج اقدام نماید که متأسفانه با به تأخیر انداختن این امر از سوی زوج و نهایتاً فوت وی بر اثر وقوع سانحه رانندگی اتومبیل مورخ 20/10/89 در جاده طبس، این تعهد و وظیفه قانونی محقق نمی‌گردد پس از فوت زوج و برگزاری مراسم عزاداری موضوع این ازدواج علنی شده لیکن خانواده آن مرحوم (مادر متوفی، زوجه اول متوفی و فرزندان وی) این قضیه را انکار نموده‌اند اینک با توجه به دلایل موجود جهت اثبات این رابطه زوجیت دائم و زندگی مشترک فی‌مابین زوجین اشاره می‌گردد 1- از تاریخ جاری شدن صیغه شرعی عقد نکاح دائم مذکور (2/2/88) خواهان زندگی مشترک خود را با مورث خواندگان آغاز نموده و به همراه همسر خود به نقاط مختلف از جمله دبی سفرهای متعددی داشته که جهت اثبات این موضوع می‌توان به استشهادیه محلی پیوست دادخواست و عکس‌های ارائه شده از سوی خواهان و در صورت لزوم از اداره گذرنامه شیراز استناد نمود 2- مورث خواندگان جهت تأمین مسکن مناسب مبادرت به اجاره یک دستگاه آپارتمان مسکونی واقع در منطقه فرهنگ شهر شیراز می‌نماید که اجازه نامه عادی شماره 243818 مورخ 1/4/89 مثبت این ادعا است شایان ذکر است که قرارداد اجاره مذکور بنام زوج (متوفی) وجهت سکونت دو نفر انعقادیافته و در حال حاضر خواهان در آن سکونت دارد و در این خصوص مالک آپارتمان مذکور و شخص بنگاه دار به عنوان دیگر شهود قضیه معرفی می‌گردند. 3- در طول زندگی مشترک (هرچند کوتاه) خواهان از همسر خود (متوفی) باردار گردیده که به دلیل پاره‌ای عوارض پزشکی مشارالیها به بیمارستان ف. شیراز مراجعه نموده که نهایتاً پس از عمل جراحی جنین مربوطه سقط می‌گردد و سپس طی تماس تلفنی با همسر خواهان نامبرده جهت اهدای خون در بیمارستان مذکور حاضر و از او آزمایش خون به عمل می‌آید (کلیه مدارک پزشکی به پیوست دادخواست تقدیم گردیده است با توجه به مراتب مذکور از محضر دادگاه صدور حکم شایسته بر اثبات رابطه زوجیت دائم به شرح مذکور با تعیین مهرالمثل خواهان براساس نظر به کارشناس و با در نظر گرفتن شأن و شخصیت خواهان و نیز الزام خواندگان به جبران خسارات دادرسی مورد تقاضا است رسیدگی به شعبه بیست و ششم دادگاه خانواده شیراز محول شده است دادگاه ضمن تعیین وقت رسیدگی طرفین را به دادرسی دعوت نموده است خواندگان آقای ک.ح. را به عنوان وکیل خود معرفی و نامبرده در پرونده دخالت نموده است در تاریخ 27/10/90 جلسه دادگاه تشکیل وکلای طرفین حاضر شده‌اند وکیل خواهان اظهار داشته خواسته به شرح دادخواست تقدیمی است وکیل خواندگان اظهار داشته بنده ضمن تأیید اصل رابطه زوجیت خواهان بامورث موکلین به عرض می‌رساند مورث موکلین دادرسی همسر و فرزندان بوده و هیچ موجبی برای اختیار همسر دائمی وجود نداشته است ضمن اینکه نامبرده فردی بسیار متدین بوده و حاضر نشده هرگز کار خلاف قانون انجام دهد رابطه زوجیت براساس عقد موقت بوده و مادر و خواهر متوفی در جریان عقد موقت باخانم م.ر. بوده‌اند و حاضر به ادای شهادت هستند مضافاً اینکه مرحوم م.ی. مبادرت به عقد موقت با یک خانم دیگر بنام خانم م.م. نموده و از مشارالیها دارای فرزندی شده که شناسنامه برای وی با همان همسر موقت صادر و به عنوان فرزند م. متوفی در انحصار ورثه آمده است به قرینه اینکه متوفی همسر دائم داشته و موجبی نداشته که همسر دوم آن هم به صورت دائم اختیار کند از طرفی نامبرده همسر دوم به صورت موقت داشته بنابراین اظهار همکار محترم بر اینکه خواهان خانم م.ر. دارای حمل شده و منتهی به سقط گردیده دلیل بر، برقراری رابطه زوجیت دائم نمی‌تواند باشد در این لحظه خواهان وارد دادگاه شده و تقاضای رأی مقتضی نموده است سپس وکیل خواهان اظهار داشته همکار محترم در اصل اثبات رابطه زوجیت با اینجانب و موکله هم عقیده هستند و ظاهراً تأکید بر موقت دارند که جای بسی تعجب است و استدلال ایشان در رابطه زوجیت دائم موكله با مرحوم تنها دارا بودن یک ازدواج موقت با احد از خواندگان است حال آنکه هیچ قرینه و دلیلی مبنی بر عدم رابطه زوجیت دائم موكله با آن مرحوم وجود نداشته و نمی‌توان به صرف دارا بودن همسران اعم از دائم و موقت منکر رابطه زوجیت دائم دیگری شد و دلایل دیگر موجود در پرونده شامل عقدنامه دائم عادی مورخ 2/2/88 می‌باشد که توسط جناب آقای م.ف. تنظیم گردیده و حضور شهود متعدد در این ارتباط همگی حاکی از وجود رابطه زوجیت دائم موكله با مرحوم م.ی. بوده است احد از خوانندگان بنام خانم م.ک. که در دادگاه حاضر شده اظهار داشته بدون برقرار رسمی زوجیت دائم در دفتر ازدواج و بدون اقرارنامه در دفاتر اسناد رسمی اعتبار ندارد و اگر عقدی صورت گرفته موقت بوده و برگه ارائه شده بدوی اینکه مشخص شود شخص عقد کننده کیست و صلاحیت ایجاب و قبول عقد دائم داشته یا خیر و مضافاً کسی که مبادرت به عقد دائم برای زوجین نماید بدون ثبت محکوم به مجازات خواهد بود که وکیل خواهان اظهار داشته انعقاد عقد نکاح دائم به صورت عادی دارای جنبه شرعی بوده و تنها از منتظر قانون دارای اشکال است دادگاه از خواهان خواسته است که مقداری از آشنایی خود با مرحوم م.ی. توضیح دهد که اظهار داشته من سابقاً آژانس مسافرتی داشتم و کارهای گردشگری انجام می‌دادم و تمام هتل داران و آژانس‌ها مرا می‌شناسند و مرحوم نیز هتل دار بودند و مرحوم که با من آشنا شد پیشنهاد ازدواج دادند من دختر بودم و ازدواج نکرده بودم و ایشان مرد خوبی بودند اخلاق و ادب داشتند و از نظر مالی نیز می‌توانستند مرا تأمین نمایند و سال قبل از عقد من به دبی رفته بودم که پیشنهاد داده بودند من گفتم حالا شرایط آن را ندارم که راضی شدم و در دبی یک حاج آقا که در مسجد بود و نمی‌دانم کی هست آورد داخل ماشین و صیغه عقد دائم خوانده شد و همسرم گفت من کارهایش را می‌کنم و کاغذی کتبی به من ارائه و خانواده در جریان بودند و باهم می‌آمدند و می‌رفتیم من خودم اصرار داشتم که عقد دائم باشد که سال بعد چون فهمیدم که خانواده‌ام ناراحت هستند و الأن فهمیدم که همسر دارند و طلاق نداده چون می‌گفت همسرم را طلاق داده‌ام و همسرم این حاج آقای م.ف. به منزل آوردند و صیغه عقد دائم خوانده شد و خواهر و مادرم یک کاغذ نوشتند و من و همسرم و شهود امضاء کردند و حاج آقا گفتند بعداً بیایید این کاغذ را بگیرید خانم م.ک. اظهار داشته من از جریان عقد کردن شوهرم و اینکه همسر دوم گرفته خبر نداشتم در مورد فوت از این خانم پرسیدم که در رابطه با تصادف همسرم متهم است و این خانم به من گفت من همسر دائم همسرت هستم من 22 سال همسر مرحوم بودم آن مرحوم آدم تنوع طلبی بود و می‌دانستم زن صیغه می‌کند و می‌گفت من تنوع طلبم آدم گناه نکند بچه درست نکند و زن دائم نگیرد و قسم خورد دادگاه قرار استماع شهادت شهود را صادر نموده و از شهود طرفین تحقیق نموده است ابتدا از عاقد م.ف. تحقیق نموده که اظهار داشته بلی مورخ 2/2/88 در منزل زوجه بنام م.ر. صیغه عقد دائميه جاری گردید که سند عادی عقدنامه عادی شرعی هم به آقای ی. و خانم ر. دارم و چند نفر حضور داشتند سپس از خانم الف.ر. تحقیق نموده که اظهار داشته عقد خواهرم توسط آقای م.ف. در تاریخ 2/2/88 به طور دائم خوانده شده است خانم م.ک. مادر خواهان اظهار داشته آقای ی. به خواستگاری دخترم آمد و یک عاقد آوردند عقد کردند دخترم بیوه نبوده و عقد دائم انجام دادیم دختر که عقد موقت انجام نمی‌دهند رسم ما نیست و مهریه 1600 سکه طلا و یک گردن بند برلیان گردنش کرد و در جلسه عقد پسرم ک. و پسرعمه دامادمان بودند و دختر دیگرم الف.ر. بودند و عقدنامه نیز نوشته شد و امضاء کردیم و ... از ح.ک. تحقیق شد که گفته است من برادر م. هستم من اصلا خانم م. را ندیدم تمام کارهای حقوقی حاجی دست من بود حاجی آدم خسیسی بوده اهل خرج کردن نبود مرحوم بیست سال داماد ما بوده محال می‌دانم که این خانم عقد دائم مرحوم باشد خانم م.د. اظهار داشته بنده مادر مرحوم م.ی. هستم خود مرحوم به من گفت این خانم صیغه من است آقای غ.ی. اظهار داشته خانم ر.ن. را دو بار دیده‌ام این خانم برای دو میلیون و سه میلیون تومان مدرک دارد وی برای عقد دائم چرا مدرک ندارد من قسم می‌خورم که ایشان عقد موقت بوده است ولی عقد دائم نبوده است آقای نخ. اظهار داشته من باخانم مرحوم ی. هستم از نظر عقیده خودم این خانم (ر) عقد موقت مرحوم است خانم صی. گفته است بنده خواهر مرحوم ی. هستم مرحوم رابطه دوستانه با من داشت و درد دل می‌کرد و بنده خدا صیغه می‌کرد چون زیاد مسافرت می‌رفت و من می‌گفتم برایت دردسر درست می‌شود از نظر من خانم م.ر. عقد موقت مرحوم بوده است آقای م.ی. گفته است چند روز بعد از فوت مرحوم م.ی. خانم ر.ن. به اینجانب مراجعه کرد و خواهر خانم ر. و فردی بنام آقای ح.الف. نیز حضور داشتند ابتدا ایشان گفتند من مسئول یک گروه توریستی در دبی هستم آن مرحوم در هتل از من خواستگاری کردند و ایشان اظهار کردند من همسر ندارم و نزد یکی از افراد در دبی صیغه عقد جاری کردند ولی چون امکان گواهی به صورت مکتوب نبود در شیراز ضمن مراجعه به یکی از دفاتر، عقد موقت پنج ساله صادر گردید ولی متأسفانه ایشان حاضر به ارائه آن نگردید و بعداً ادعای دائمی بودن عقد نموده است ایشان از من عاجزانه خواستند کدخدا منشی موضوع را حل نمایم و وجه قابل توجهی به ایشان بدهم که بنده گفتم که چون فقط وصی شرعی و مأذون از طرف آیت الله مکارم به توسط حاج آقای م. را دارم حق صغير ضایع می‌گردد ایشان گفتند از حق مادر و همسر ایشان به من بدهید گفتم ایشان خود بالغ و عاقل هستند نمی‌توانم در این زمینه قول بدهم همه این مطالب را می‌توانید از آقای ح.الف. سؤال بفرمائید و.... از آقای ح.الف. نیز تحقیق شده که اظهار داشته ... خانم ر.ن. تا سال 1388 مجرد بودند بعد مطلع شدیم که با یک نفر ایرانی که مقیم خارج از کشور هستند ازدواج کرده چند بار هم ایشان را دیدم از من دعوت کردند تا بروم دبی و در هتل شوهرشان از من پذیرایی کند که به واسطه گرفتاری نشد... ما همیشه حاجی را شوهر دائمی ایشان می‌دانستیم حتی شنیدم که حامله است و بچه سقط شده است در سه مورد در جلسه که به عنوان ریش سفید دعوت شدم یک بار در منزل مادر خانم ر. و دو بار در دفتر وکیل خانوادگی آقای ی. مطلبی در مورد اینکه خانم ر. بگوید من زن موقت باشم نشنیدم صحبت‌ها در مورد رهن منزل و پیگیری‌های بعدی بود و ایشان همسر دائم مرحوم ی. می‌باشد براساس شنیده‌ها و آنچه مشاهده کردم و ... دادگاه سوابق مراجعه خانم م.ر. و سقط جنین وی و مراجعه آقای م.ی. به عنوان همسر خانم ر. و اهداء خون از بیمارستان استعلام نموده است که پاسخ واصله حاکی است مرحوم آقای م.ی. در تاریخ 23/9/89 به عنوان همسر سرکار خانم م.ر. برای تعیین گروه خونی خود به آزمایشگاه بیمارستان ف. مراجعه که گروه خوبی +B تعیین گردیده است دادگاه بار دیگر از عاقد آقای م.ف. تحقیق نموده و مطالبی را در تحقیقات قبلی اظهار نموده تکرار کرده است و گفته است بلی صیغه عقد دائم فی‌مابین مذکورین جاری گردیده من را بردند به منزل خودشان که چند نفر هم حضور داشتند و صیغه عقد کتبی بوده است اقرارنامه شماره 2882-17/8/90 دفتر اسناد رسمی شماره .... حوزه ثبتی فارس حاکی است که خانم م.م. احد از خواندگان اقرار نموده که خانم م.ر. در تاریخ 2/2/88 به صورت عادی و شرعی به عقد مرحوم م.ی. درآمده است و در آن زمان توسط مرحوم یادشده به طور شفاهی به اینجانب اعلام گردیده است سپس دادگاه در تاریخ 28/6/91 - از خانم م.ش. تحقیق نموده است که اظهار داشته اینجانب به صورت موقت پنج ساله از بهمن 85 تا بهمن 91 که ایشان در دی ماه 89 فوت کردند در عقد وی بودم ایشان به من گفت خانم ره را در شیراز صیغه پنج ساله کرده‌ام و در این رابطه لوایح متعددی از وکلای طرفین پیوست پرونده گردیده و در نهایت دادگاه ختم رسیدگی را اعلام و به شرح دادنامه 1476-12/10/91 مفاداً با این استدلال که توجهاً به اظهارات وکلای خواهان مبنی بر اینکه موکله در تاریخ 2/2/88 به عقد و نکاح دائم مرحوم م.ی. در آمده است و از آن تاریخ تا زمان فوت همسرش در مورخ 20/10/89 با یکدیگر زندگی داشته‌اند و از جمله سفرهایی به نقاط مختلف از جمله امارات ((دبی)) داشته‌اند و زوجين حتی منزل اجاره‌ای به شرح اجاره‌نامه 343818-1/4/89 داشته‌اند و در طول این زندگی زوجه از ناحیه همسرش حامله که به خاطر عوارض پزشکی جنین سقط می‌گردد و با التفات به اظهارات عاقد آقای م.ف. که صیغه شرعی عقد دائم خوانده‌اند و با توجه به دفاعیات غیر مؤثر وکیل خواندگان و اینکه عقد خواهان با مرحوم مورث خواندگان به صورت انقطاعی قبول داشته ولیکن منکر عقد دائم بوده و در این جهت دلیل شرعی و قانونی اقامه نشده است و با توجه به اظهارات شهود تعرفه شده که عقد دائم اعلام و مهریه نیز 1600 عدد سکه طلا بهار آزادی اعلام کرده‌اند که در زمان عقد توافقی تعیین شده بنا به مراتب با التفات به نظریه حضرت امام خمینی ره در صفحه 268 کتاب ره توشه قضایی در پاسخ این سؤال که اگر زوجین در دوام و با انقطاع عقد نکاح اختلاف داشتند آیا اصل دوام عقد است با انقطاع؟ پاسخ عقد محکوم به دوام است مگر خلاف آن ثابت شود بنابه مراتب دعوی معنونه را وارد دانسته مستنداً به مواد 1062 و 1063 ق.م. و ماده 1 قانون ازدواج 22/4/1310 با اصلاحات بعدی احراز نکاح شرعی دائم فی‌مابین خانم م.ر. و مرحوم می، و مراجعه به احداز محاضر رسمی ثبت ازدواج و اجرای ثبت صادر و راجع به خواسته دوم تعیین مهرالمثل با توجه به اینکه در ضمن عقد مهریه نیز تعیین شده لذا حکم به رد دعوی در این قسمت خواسته صادر نموده است خانم م.ک. و غیره با وکالت آقایان ع.الف. و ح.م. از رأی صادره تجدیدنظرخواهی نموده‌اند و در این مرحله پرونده به شعبه 22 دادگاه تجدیدنظر استان فارس محول گردیده که طی دادنامه 231-6/3/92 اعتراض تجدیدنظرخواهان به آن قسمت از دادنامه 1476-12/10/91 صادره از شعبه 26 خانواده شیراز که مشعر بر اثبات رابطه زوجیت دائمی میان تجدیدنظر خوانده و مورث تجدیدنظر خواهان‌ها (مرحوم م.ی.) وارد نبوده زیرا دادنامه براساس موازین قانونی صادر گردیده و خالی از ایراد و اشکال تشخیص می‌گردد ولكن تجدیدنظرخواهی راجع به آن قسمت از دادنامه مبنی بر الزام تجدیدنظر خواهان‌ها در یکی از محاضر رسمی ثبت ازدواج و اجرای تشریفات قانونی ثبت نکاح مزبور با تعیین میزان مهریه به تعداد 1600 عدد سکه بهار آزادی وارد است زیرا خواسته خواهان بدوی اثبات رابطه زوجیت بوده و ثبت آن جزء خواسته نبوده است همچنین خواهان بدوی متقاضی تعیین مهرالمثل بوده با جلب نظر کارشناس نه اینکه دادگاه بدوی تنها با اظهارات مادر خواهان مهریه را به میزان 1600 عدد سکه محرز نماید بنابراین قسمت‌های اخیر از موارد خواسته اولیه نبوده تا دادگاه مجاز به اظهارنظر قضایی باشد النهایه دادگاه این قسمت از دادنامه را نقض می‌نماید و قسمت اول دادنامه را با اضافه نمودن این جمله خواندگان را به پرداخت مبلغ 105000 ریال بابت هزینه دادرسی و سیصد هزار ریال بابت حق‌الوکاله وکیل که مورد تقاضای خواهان بوده و مورد حکم دادگاه واقع نشده در حق خواهان محکوم می‌نماید و رأی را با این اصلاح تأیید نموده است که در این مرحله خانم موارد ک. و غیره با وکالت آقایان ع.الف. و ح.م. از رأی صادره فرجام‌خواهی نموده و با اظهار مطالبی که در مراحل قبلی گفته شده نقض دادنامه صادره را خواستار شده‌اند که پس از تبادل لوایح و ارسال پرونده به دیوان عالی کشور جهت رسیدگی به این شعبه (23) ارجاع گردیده است. ضمناً فرجام‌خوانده در لایحه فرجام‌خواهی نقض قسمت دوم دادنامه که دادگاه تجدیدنظر آن را نقض کرده است را خواستار شده است.

هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای احمدی عضو مميز و اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می‌دهد:

رأی دیوان در خصوص ادله دعوای اثبات زوجیت علیه میت

دادنامه فرجام‌خواسته مآلاً مخدوش و واجد ایراد است زیرا دعوی در مانحن‌فیه ما دعوی بر میت محسوب و مستند دعوی نیز شهادت شهود می‌باشد که در این صورت حسب ماده 279 قانون آیین دادرسی مدنی خواهان می‌بایست علاوه بر اقامه بينه شرعی سوگند نیز یاد نماید که اوراق پرونده حکایت از سوگند خواهان ندارد ضمن اینکه دادگاه تجدیدنظر در مورد خواسته دوم خواهان مبنی بر تعیین مهرالمثل نیز اثباتاً یا نفية اظهارنظری نکرده است بنابراین به جهت اشعاری رأی صادره در وضعیت حاضر قابلیت تأیید را ندارد و نقض می‌گردد و رسیدگی مجدد به همان دادگاه صادرکننده رأي منقوض محول با بررسی تمامی ابعاد قضیه رأی مقتضی صادر فرمایند.

رئیس شعبه ............. دیوان عالی کشور - مستشار