عقود و معاملات و آثار حقوقی آنها

• معامله فضولی: معامله ای که شخصی برای دیگری یا با مال دیگری بدون داشتن وکالت یا ماذونیت یا سمت دیگری انجام می دهد. و ممکن است تملیکی یا عهدی باشد.

اثر:  معامله فضولی به دلیل فقدان سمت ، اذن و اختیار غیر نافذ است.

• معامله صوری: معامله ای است که ظاهر و صورت معامله را دارد ولی خرید و فروش به معنای واقعی انجام نمی گیرد یعنی فاقد آثار و نتایج عقد بیع صحیح است.مثلا شخصی ملک خود را در ظاهر و در قالب بیع به نام فرد دیگری بکند تا او بتواند وام بگیرد.

1. معامله صوری به دلیل فقدان قصد ، باطل است.

• عقد صوری معمولا براساس اعتماد طرفین ، بین بستگان و آشنایان انجام می گیرد.

• معامله ی اکراهی: اگر شخصی تحت تاثیر تهدید موثر و غیر مجاز که عادتا قابل تحمل نیست پای عقدی را امضاء کند معامله اکراهی است.

1. معامله ی اکراهی به دلیل فقدان رضا ، غیر نافذ است.

• در اکراه ، سن ، شخصیت ، اخلاق ، مرد یا زن بودن در نظر گرفته می شود.

•  معامله اجباری: اگر فشارهای خارجی در حدی باشد که اراده شخص معامل را به طور کامل از بین ببرد آن معامله اجباری است.

1. معامله اجباری به دلیل فقدان قصد باطل است.

•  تفاوت معامله اکراهی و اجباری: در اکراه فشار بیرونی به حدی نیست که قوه عاقله را از کار بیندازد و به همین اعتبار فرد تهدید شونده قدرت     مقایسه بین خسارات احتمالی ناشی از اجرای تهدید و نیز انجام معامله را داشته و سرانجام مبادرت به اتخاذ تصمیم می نماید که این معامله به لحاظ فقدان رضایت غیر نافذ است. حال آنکه در اجبار به لحاظ بالفعل بودن فشار وارده و شدت آن اساسا قوه عاقله فرد معامل مختل و امکان تصمیم گیری فراهم نبوده است.  از این جهت و به علت فقدان قصد ، معامله انجام یافته باطل خواهد بود.

• معامله مجنون: در قانون مدنی تعریفی از جنون نیامده اما در فقه و حقوق مجنون به فردی اطلاق    می شود که فاقد تشخیص نفع و ضرر و حسن و قبح است.  مطابق ماده ۱۲۱۱ قانون مدنی جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است.

1. معاملات مجنون به دلیل فقدان قصد باطل است. و با اذن و اجازه بعدی ولی یا وصی یا قیم او معامله صحیح نمی شود به دلیل عدم وجود اراده

• احراز جنون توسط دادگاه صورت می گیرد.

• عقد منجز: عقد منجز عقدی است که به محض اینکه عقد منعقد می شود قطعی است و مقتضای عقد بلافاصله محقق می شود و دو طرف عقد باید  بدان عمل کنند. مثلا  مالکیت منتقل می شود یا زوجیت محقق می شود.

1.  اثر عقد به محض انشاء ایجاد می شود و اصل بر حال بودن اجرای آن است.

• عقد معلق: عقد معلق در مقابل عقد منجز قرار دارد.  در عقد معلق دو طرف عقد اثر عقد را موقوف به امر یا شرط دیگری می کنند و زمانی قرارداد اجرا می شود که آن امر رخ داده باشد.

1.  اثر عقد از زمان اجرای شرط موثر است اما طرفین می توانند شرط کنند که به گذشته نیز تاثیر داشته باشد.

• عقد موجل: موجل یعنی مدت دار و در اصطلاح حقوقی تعهدی است که انجام دادن آن مشروط به رسیدن اجل معینی باشد.

1. اجرای عقد موکول به حادثه یا زمان خاصی شده است.

• تفاوت عقد موجل با عقد معلق؛ در عقد معلق پیش از وقوع شرط ، تعهد به وجود نیامده است ولی در عقد موجل اثر عقد به طور کامل بوجود  می آید و فقط اجرا و مطالبه دین مدتی به تاخیر می افتد یعنی زمان اجرای آن به بعد موکول می شود  لذا این عقد را نباید با عقد معلق اشتباه گرفت زیرا هر چند در زمان انشای عقد بوجود نمی آید اما تشکیل آن پس از انقضای مدت مذکور قطعی است و احتمال خلافی در آن نیست و این عقد پیش از حصول معلق علیه معتبر است.
• در بیع موجل خواه تسلیم مبیع موجل باشد یا تسلیم ثمن موجل باشد یا هر دو موجل باشند ، اجل باید معین شود و احتمال کم یا زیاد در آن   نباشد. اگر اجل قابل کم یا زیاد شدن باشد بیع باطل است. زیرا سبب مجهول ارزش مبیع یا ثمن می گردد.

• عقد مقید یا مشروط: عقد مشروط عقدی است که علاوه بر عوضین و ایجاب و قبول؛ شرط یا شروطی در ضمن عقد گنجانده شده باشد. شروط می تواند مربوط به یک امر مالی باشد. یا انجام دادن کاری یا انجام ندادن کاری باشد.

1. اثر یا اجرای عقد ممکن است با توجه به شروط عقد موکول به زمان خاصی شده باشد.

• تفاوت عقد مشروط با معلق؛ در عقد مشروط مفاد عقد تحقق پذیرفته است ولی در عقد معلق تحقق مفاد عقد موکول به تحقق امر دیگری است