مالکیت ورثه بر اعضای بدن مورث

مالکیت ورثه و انتقال اعضاء بدن

یکی از مسایل مستحدثه و مورد تردید در اعمال قواعد ارث، مالیت و مالکیت اعضای بدن میت و شمول ترکه بر آن و ماهیت رابطه حقوقی وراث بر اعضای بدن میت می باشد که متاسفانه قوانین و مقررات جاری در مورد تبیین رابطه حقوقی وراث بر اعضای بدن میت ساکت بوده و اندک قوانین موجود نیز ناقص و مبهم می باشد؛ از این رو، تصمیم داریم تا در ادامه این مقاله به بررسی دقیق این امر، بر اساس قوانین موجود بپردازیم و ابهامات را از بین ببریم؛ اما قبل از آن به شما توصیه می کنیم که ویدئوی کوتاه زیر را از دست ندهید.

توصیات بانوی وکیل ما در خصوص ارث و میراث

"سریع ترین راه برای فهمیدن معتبر بودن سایت و وکلای مشغول به کار در آن، بررسی نماد اعتماد آن سایت است؛ به انتهای هر سایت بروید تا وجود این نماد را بررسی نمایید"

توجه: تمامی مواردی که در این صفحه ذکر شده اند مطابق با قوانین حاکم بر کشور بوده و این مطالب به هیچ عنوان با مطالب وزارت دادگستری کل کشور مغایرتی ندارد؛ لذا با خیال راحت به خواندن مطالب ادامه دهید.
 

توجه: در صورتیکه در خارج از کشور اقامت دارید می توانید از همکاران ما در خارج از کشور کمک بگیرید و با آنها تماس برقرار کنید.

معامله کردن اعضای بدنِ میت توسط ورثه آن؟

وکیل برای پرونده اهداء عضو

وفق قانون از شرایط اساسی موضوع معاملات مالی، مالیت داشتن موضوع معامله است و یکی از راههای انتقال مالکیت نیز، ارث قلمداد شده است؛ در این خصوص لازم است ابهامات نسبت به این موضوع در قوانین به ویژه قانون پیوند اعضاء بیماران فوت شده یا مرگ مغزی مصوب ۱۳۷۹ خصوصا جایی که یکی از شرایط برداشت عضو و انتقال به شخص نیازمند، اجازه ورثه عنوان شده مورد بررسی قرار گیرد؛ که اجازه مندرج در قانون فوق چه معنای حقوقی دارد و مبین چه رابطه حقوقی بین ورثه و اعضای بدن میت می باشد.

در حال حاضر اصل برداشت اعضا از مردگان و پیوند اعضا هم به لحاظ فقهی و هم پزشکی مسئله حل شده ای است؛ به همین دلیل پیش فرض ما اصل جواز پیوند اعضاست. نوشته های موجود بیشتر در صدد سوق دادن قانونگذار به سمت تدوین قانون بوده اند.

در کشور ما، قانونگذار با تصویب ماده واحده ای که در  انتخاب عبارت آن هم چندان سنجیده عمل نکرده خواسته به تمام جوانب مسئله خاتمه دهد و در نهایت هم با سکوت شورای نگهبان و بر اساس اصل ۹۴ قانون اساسی جزء قوانین لازم الاجرا به حساب آمده است.

آئین نامه اجرایی قانون فوق در ده ماده در هیئت وزیران به تاریخ 1381/02/05 تصویب شده و به برخی ابهام های موجود در خصوص ماده واحده پاسخ داده است.

آخرین آیین نامه اجرایی اهداء عضو در قانون ایران

با تصویب قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است در تاریخ 1379/01/17 و تصویب آئین نامه اجرائی آن در 1381/07/10 توسط هیأت وزیران، هم اکنون برای بخش قابل توجهی از مسائل مربوط به برداشت و پیوند اعضا از فوت شدگان راهکار قانونی ارائه شده است.

این ماده واحده، وصیت متوفی، رضایت اولیاء و نقش حیاتی داشتن پیوند را در مسئله جواز پیوند مد نظر قرار داده است که بر اساس یافته های این  تحقیق وصیت متوفاً گرچه منع شرعی ندارد، در عمل کارایی چندانی نخواهد داشت؛ آن چه مجوز تشریح و برداشت اعضا از فوت شدگان به شمار می رود، لزوم حفظ جان مسلمان است نه وصیت متوفی؛ گذشته از آن احراز وصیت متوفی در شرایط مرگ مغزی به دلیل کوتاه بودن زمان مفید برداشت اعضا و عدم امکان دسترسی به وصیت نامه و اولیای وی، در غالب موارد امکان پذیر نیست.

آیا فرد متوفی می تواند تنها با وصیت نامه اعضایش را اهداء کند؟

مشاوره حقوقی تلفنی فوری و 24 ساعته با وکیل ارث دادگستری

در کنار وصیت، مسئله رضایت اولیا، هم عرض وصیت به شمار آمده است ...

• حال آن که بر اساس فتاوی فقهی، اولیا در ابراز رضایت و مخالفت همانند دیگران اند و نمی توان به رضایت آنان جایگاه ویژه ای همچون وصیت متوفی قائل بود.

نقایص قانون فعلی راجع به برداشت اعضا از فوت شدگان به همراه پیشنهادهای اصلاحی آن

در قانون فعلی فقط وصیت به صورت کلی مورد توجه قرار گرفته است؛ حال آن که ممکن است به جای وصیت متوفی فقط رضایت فرد را به برداشت اعضا اعلام نموده باشد؛ در این صورت توجه به اعلام رضایت در کنار وصیت و تصریح به آن بار حقوقی خود را خواهد داشت، همچنین در صورت وصیت، تعیین شخص گیرنده و مورد مصرف عضو پیوندی نیز از مسائلی است که لازم است مورد توجه قانونگذار قرار گیرد.

علاوه بر این در تبصره ۳ مقرره فوق، پزشکان معالج از پرداخت دیه معاف شده اند و در مورد این نکته که دیه به طور کلی منتفی است یا لازم است به نوعی از طرف گیرنده عضو، بیمارستان و ... پرداخت شود، قانون ساکت است؛ طبق مبانی فقهی تنها در صورتی می توان قائل به انتفای دیه بود که خود میت در زمان حیات خویش طبق وصیتی رضایت خود را به برداشت اعضا اعلام نموده باشد؛ از این رو تصریح به این نکته در قانون ضروری است.

همچنین با توجه به امکان توسعه دایره ضرورت به موارد عسر و حرج و تقدیم آن بر مسئله حفظ حرمت میت توسط برخی فقهاء می توان گفت در مواردی که میت وصیت نموده باشد تشریح بدن وی برای نجات کسانی که در مشقت به سر می برند، ایرادی ندارد حال آن که ماده مربوط، چنین امری را نه تنها پیش بینی نکرده؛ بلکه ظاهر آن، عدم جواز چنین امری است.

بهترین پیشنهادات برای رفع نقص های قانون اهداء عضو

حل فوری تمامی پرونده های اهداء عضو

در صورتی که شخصی در زمان حیات خویش به برداشتن اعضای بدن خود بعد از وفات وصیت کند یا اعلام رضایت نماید، برداشت اعضاء برای نجات جان دیگری منعی ندارد.

• تبصره ۱: در صورت وصیت و اعلام رضایت، دیه منتفی است.
• تبصره ۲: در صورت تعیین مورد وصیت (گیرنده عضو) از سوی متوفی، پیوند عضو بایستی در همان مورد تعیین شده انجام پذیرد.

نکته: گاه احراز وصیت و رضایت متوفی به سادگی میسر نیست و از سوی دیگر ممکن است با انجام برخی عملیات جراحی بتوان جان یک یا چند نفر را از مرگ حتمی نجات داد، که در این صورت بر اساس قاعده (تقدیم اهم بر مهم) نجات جان دیگران بر حفظ حرمت میت مقدم است و چنین تقدیمی نیاز به وصیت ندارد.

همچنین در مواردی که لازم است دیه پرداخت گردد، مسئولیت پرداخت به عهده مباشر است و لازم است قانونگذار نحوه انتقال دیه به ذی نفع را هم بیان می کرد تا هم پزشکان به عمل پیوند ترغیب شوند و هم دیدگاه های فقهی در این خصوص مد نظر قرار گیرد؛ با این حال در صورت رضایت اولیا به برداشت اعضا نمی توان دیه را منتفی دانست.

پیشنهاد در خصوص پرداخت دیه در پیوند اعضا

در صورتی که وصیت یا اعلام رضایت میت احراز نشود، برداشت اعضا به منظور پیوند در صورتی جایز است که جان گیرنده عضو متوقف بر پیوند مذکور باشد. در این صورت پزشکی که به برداشت عضو اقدام کرده است از باب مباشرت ملزم به پرداخت دیه است. در عین حال می تواند مبلغ دیه را از گیرنده عضو دریافت کند و گیرنده عضو تعهد به پرداخت دیه را بنماید.

طبق نظر بسیاری از فقها ورثه میت حق تصرف در جسد میت را ندارند و اولویت آنان در چنین امری طبق مبانی شرع به اثبات نرسیده است.

تصریح قانونگذار در ماده ۷ از آیین نامه اجرایی قانون پیوند اعضا بر این که "ولی میت همان وراث کبیر قانونی می باشند" و معتبر دانستن رضایت همه آنها از جهاتی چند قابل انتقاد است:

1.  بر اساس آرای فقها و قانون مجازات اسلامی در موارد تعرض به تمامیت جسمانی، زن و شوهر حقی نسبت به هم ندارند و تنها وارثان دیگر در این خصوص حق تصمیم گیری دارند. از این رو مناسب بود در مصوبه یاد شده تکلیف زن و شوهر در این خصوص روشن شود.

2. جلب رضایت همه اولیا در غالب موارد امکانپذیر نیست و از این رو مناسب است قانونگذار بین اولیاء قائل به سلسله مراتب باشد تا با رضایت هر یک از آن ها به ترتیب اولویت امکان برداشت اعضا فراهم گردد. از آن جا که طبق مبنای برگزیده ما در اینجا (ضرورت انتقال) مخالفت یا موافقت اولیا تاثیری در امکان برداشت ندارد؛ این اشکال مطرح نیست، ولی بر اساس آنچه در قانون یاد شده و آیین نامه آن مورد توجه قانونی قرار گرفته لازم است تکلیف اولیا در موارد یاد شده نیز مشخص گردد.

در صورت منصرف شدن ورثه از اهداء عضو متوفی، چه می شود؟

مشاوره حقوقی تخصصی اهداء عضو با وکیل پزشک قانونی 24 ساعته در دسترس

همچنین با توجه به تصریح قانونگذار بر وجود وصیت یا رضایت اولیاء این مسئله نیز قابل طرح است که شخصی ممکن است پس از وصیت و قبل از حیات خود از وصیت خویش برگردد یا اولیا پس از اعلام رضایت، از رضایت خود برگشته و مخالفت خود را با برداشت اعضا اعلام دارند؛ در این صورت، پیش بینی اینکه برگشت اولیا پس از ابراز رضایت و قبل از اجرای عملیات، بازگشت چه تأثیری در برداشت دارد، ضرورت دارد.

با توجه به لزوم آرامش روانی اولیای میت از یک سو و نپذیرفته شدن حقی برای اولیای میت در رضایت به برداشت اعضا طبق مبانی فقهی، پیشنهاد می شود برای رفع نقص یاد شده ماده قانونی ای به شرح زیر تنظیم گردد:

• در صورت نبود وصیت متوفا یا عدم امکان احراز آن و یا برگشت متوفی از وصیت خود در زمان حیات و یا در صورتی که جلب رضایت اولیا ممکن نباشد یا اولیا مخالفت نمایند و یا پس از اعلام رضایت از نظر خود برگردند و ضرورت انتقال جهت نجات دیگری محرز باشد، موافقت تیم پزشکی پیوند و رضایت رئیس دادگستری محل به نمایندگی از ولی فقیه کافی است.

شرایط حقوقی اهداء عضو

در تعیین کسانی که مرگ مغزی را تشخیص می دهند بر تعداد چهار نفر (یک متخصص نورولوژی، یک متخصص جراحی مغز و اعصاب و یک متخصص داخلی، یک متخصص بیهوشی)، تصریح شده است و این که هر یک به طور مستقل لازم است مرگ مغزی را تعیین کنند. (ماده ۲ آئین نامه اجرای قانون پیوند اعضا ...) این مورد از نکات مثبت قانون به شمار می رود و هم چنین به عدم عضویت تیم های تشخیص مرگ مغزی بر تیم های پیوند دهنده تصریح گردیده است (تبصره ۲ قانون پیوند اعضا) با این حال این فرض نیز لازم به طرح بود که تیم تشخیص دهنده مرگ مغزی هیچ گونه خویشاوندی و ارتباطی هم با گیرنده عضو نداشته باشند.

هم چنین حضور پزشک قانونی به نمایندگی از قوه قضائیه در مراحل تشخیص مرگ مغزی و پیوند و نیز احراز شرایط رضایت دهندگان، دهنده عضو و گیرندگان اعضا مؤثر و در دعاوی احتمالی بعدی، قوه قضائیه را در رسیدگی به پرونده یاری رساند. تبصره ۳ ماده ۲ آئین نامه اجرایی صرفاً از تأیید پزشک قانونی صحبت نموده و در خصوص حضور در مراحل تشخیص مرگ مغزی و پیوند و احراز شرایط رضایت دهندگان و گیرندگان عضو تصریحی ندارد.

از این رو پیشنهاد می شود این نقیصه چنین رفع شود:

علاوه بر پزشکانی که تشخیص مرگ مغزی را به عهده دارند، یک پزشک قانونی به نمایندگی از قوه قضائیه و خارج از تشکیلات بیمارستانی مراحل تأیید مرگ مغزی و احراز رضایت و شرایط قانونی را بررسی و تأیید می کند. پزشکان یاد شده نباید عضو تیم پیوند دهنده بوده یا با گیرنده عضو رابطه خویشاوندی داشته باشند.

اعلام رضایت گیرنده عضو و لزوم آگاه سازی وی از تبعات پیوند و هزینه های آن نیز، از جمله مسائلی است که در قانون فعلی مورد توجه قانونگذار قرار نگرفته است.

از آنجا که پیوند عضو ممکن است موفقیت آمیز نباشد و بعد از مدتی نیاز به جراحی مجدد و برداشت آن احساس شود، ضروری است بیمار یا اولیای وی از تبعات پیوند به طور کامل آگاه باشند و با اعلام رضایت خود تن به تحمل تعب و رنج های تبعی پیوند عضو بدهند؛ از این رو در نظر گرفتن ماده قانونی ای به شرح زیر می تواند در این خصوص راهگشا باشد:

• "اعلام رضایت گیرنده عضو یا اولیای وی ضروری است و پزشکان معالج موظف اند وی را از عواقب عملیات برداشت و کاشت اعضا آگاه سازند."

پیش بینی ضمانت اجرای کیفری برای کسانی که ممکن است از مقررات تخلف نمایند. اقدام به برداشت اعضا قبل از تشخیص مرگ مغزی می تواند مصداق قتل و مشمول برخی مواد قانون مجازات اسلامی باشد.

در صورتی که به جای تشخیص چهار پزشک (ماده ۷ آیین نامه) تنها یک پزشک وقوع مرگ را اعلام کند، چه ضمانت اجرائی دارد؟

راه حل مراجعه به مقرراتی مثل قانون نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران است که ضمانت اجراهای در نظر گرفته شده در این قانون در مواردی مثل برداشت اعضا و اهدای اعضا که با زندگی و مرگ افراد سر و کار دارد و احتمال سوء استفاده های مالی در آن زیاد است، کافی به نظر نمی رسد.

فروش و هبه اعضاء در زمان حیات، فروش اعضاء توسط اولیای میت، منوط سازی رضایت اولیاء به دریافت پول، وصیت به برداشت اعضاء مشروط به پرداخت پول ... و به طور خلاصه مواردی که بار مالی را بر گیرنده عضو تحمیل می کند، این پیآمد منفی را ممکن است به دنبال داشته باشد که خرید و فروش اعضا هم بازار داغی پیدا کند و دلال هایی، همیشه به سوداگری اعضا بپردازند.

در کشور ما که خرید و فروش اعضاء ممنوع نیست و حتی اطلاعیه خرید و فروش اعضاء در روزنامه ها منع قانونی ندارد، لازم است تدابیر مناسبی جهت جلوگیری از تجارت خلاف روی اعضاء بدن انسان اندیشیده شود. همچنین منافع کثیر انتقال اعضاء و مصلحت اجتماعی موجود و قانونمند کردن فروش اعضاء قابل انتقال این اجازه را می دهد که مراکزی از سوی وزارت بهداشت و درمان و با نظارت این وزارت جهت خرید اعضاء قابل انتقال و نگهداری در بانک اعضاء معرفی گردد.

انجام عملیات پیوند با لحاظ تمام شرایط، نیازمند ثبت و نگهداری اسناد مربوط است تا در صورت بروز هر گونه اختلاف بتوان با مراجعه به پرونده برداشت و کاشت اعضا، از محقق بودن تمام شرایط و افرادی که در عملیات شرکت داشته اند اطلاع حاصل کرد و مسائل جانبی آن را پیگیری کرد.

همچنین تهیه گزارشی از انجام عملیات از حین برداشت تا کاشت عضو و جمع آوری مدارک موجود، به تعهدات کارفرمایان می افزاید و از دخالت افراد ناوارد ممانعت به عمل می آورد:

• بایستی از تمام مراحل  عملیات برداشت و کاشت اعضا صورت جلسه ای تهیه گردد و پزشکان تشخیص دهنده مرگ، پزشکان تیم جراحی و سایر کسانی که در انجام عملیات پیوند دخیل بوده اند آن را امضاء کنند. صورت جلسه مذکور در سه نسخه تنظیم و پس از امضا ریاست بیمارستان یک نسخه در بیمارستان بایگانی و نسخه دوم به ثبت احوال آخرین اقامتگاه متوفی ارسال و نسخه سوم جهت اطلاع رئیس حوزه قضایی و بایگانی به دادگستری محل اقامت متوفی ارسال شود.

نگارنده متن: خانم جانی

ویراستار: اقای هادی توکلی

در موسسه وکیل تلفنی برای مشاوره حقوقی آنلاین، کافی است در وب سایت ثبت نام نموده و ثبت سوال حقوقی بفرمایید تا بلافاصله ارتباط آنلاین مستقیم با وکیل پایه یک دادگستری به صورت رایگان برایتان مهیا شود؛ البته می توانید با مطالعه مطالب مشابه زیر، دانستنی های حقوقی خود را افزایش داده تا در روز مبادا از این اطلاعات استفاده نمایید.